Czy patrząc na ikony zastanawialiście się kiedyś, dlaczego postaci Chrystusa i świętych wykonują rękoma pewne gesty?
Każdy z tych gestów ma konkretne znaczenie, jednak często ich nie rozumiemy, bo zostały „zapisane” w języku greckim.
Starożytni Grecy i Rzymianie posiadali złożony system gestów wykorzystywanych przez mówców i retorów w trakcie wystąpień na agorze czy w senacie, podczas spotkań prywatnych, a nawet w szkolnej klasie. Towarzyszące przemówieniom gesty były oczywiście powszechnie znane słuchaczom. Nam jednak nie mówią zbyt wiele i dlatego musimy nauczyć się je rozszyfrowywać.
Fakt, że pierwsi malarze ikon chrześcijańskich wykorzystywali w przedstawieniach Chrystusa, aniołów i świętych repertuar gestów retorycznych nie jest niczym dziwnym.
Archanioł Gabriel i podniesiona ręka
Na ikonach przedstawiających zwiastowanie Archanioł Gabrielma zwykle rękę podniesioną w geście używanym przez rzymskich retorów do zapowiedzi zdania wielkiej wagi. Był to gest poprzedzający meritum wypowiedzi. Tradycja tak silnie zakorzeniona była w starożytnym Rzymie, że gest ten można zauważyć na najstarszym znanym wyobrażeniu sceny zwiastowania.
Sens gestu związanego z klasyczną sztuką oratorską jest źródłem ikonograficznego motywu ukazującego Chrystusa wznoszącego rękę w sposób, w jaki czynili to oratorzy w starożytnym Rzymie czy Grecji. To oczywiste – Chrystus najbardziej ze wszystkich ma coś istotnego do przekazania.
Jednakże gest ten ma jeszcze inne znaczenia, które warto sobie uzmysłowić. Zwłaszcza w przypadku postaci Jezusa symbolika gestów Jego rąk jest bardziej złożona.
Prawa ręka Chrystusa
We wszystkich przedstawieniach Chrystusa w tradycji katolickiego Bizancjum czy prawosławia Jego prawa ręka wzniesiona jest w geście błogosławieństwa. Tym samym gestem dłoni kapłani udzielają błogosławieństwa w trakcie liturgii. Dlatego przedstawienia postaci świętych stanu kapłańskiego ukazują ich ze wzniesioną prawą ręką.
W greckiej ikonografii prawosławnej oraz we wczesnych przedstawieniach chrześcijańskich, wzniesiona w geście błogosławieństwa dłoń układa się na kształt liter IC XC, skrótu greckich słów Jezus (IHCOYC) Chrystus (XPICTOC), zawierającego pierwszą i ostatnią literę obu wyrazów. Błogosławiąca dłoń przedstawia więc imię Jezusa, imię ponad wszelkie imię.
Oprócz ułożenia na kształt liter, gest błogosławieństwa Chrystusa przekazuje również prawdy wiary. Trzy palce odpowiadające literom I oraz X są przedstawieniem Trójcy Świętej, jedności Trójosobowego Boga – Ojca, Syna i Ducha Świętego. Dotknięcie kciuka i palca serdecznego nie tylko odpowiada literze C, lecz także symbolizuje wcielenie, związek boskiej i ludzkiej natury w osobie Chrystusa.
Kiedy następnym razem popatrzycie na ikonę, odczytajcie jej przesłanie. Teraz znacie już język, jakim do nas przemawia.
