Abúsus non tóllit usum.
Nadużycie nie niweczy prawa do użycia.
(Digesta Iustiniani 7, 5, 5)

A cápite.
Od głowy.
(Od początku. W drukarstwie: od początku wiersza – akapit.)

Acta mártyrum.
Dzieje męczenników.
(Sprawozdania z procesów, wyroków i egzekucji pierwszych męczenników chrześcijan)
.
Acta sanctórum.
Dzieje Świętych.

A.D.
Anno Dómini
(Roku Pańskiego)

Ad bestias.
Dzikim zwierzętom na pożarcie.
(Sentencja wyroku na chrześcijan. Tertulian „Apologeticus” 40)

Ad bonum virum non cadit mentiri.
Uczciwemu mężowi nie przydarza się kłamać.
(Wilhelm Binder „Novus Thesaurus Adagiorum Latinorum” 1406)

Ad captandam benevolentiam.
Dla zjednania sobie względów, przychylności.
(Kwitylian „Institutio oratoria” IV, 1, 5)

Ad captandum vulgus.
Dla zdobycia poklasku tłumu.

AMDG lub A.M.D.G. = Ad maiorem Dei gloriam.
Na większą chwałę Bożą.
(Dewiza m.in. twórcy zakonu jezuitów św. Ignacego Loyoli)

Audiátur et áltera pars.
Niech zostanie wysłuchana i druga strona.
(Sentencja znana w starożytnej Grecji. Między innymi wyraził ją Euripides „Herakleidai” 179 i „Andromacha” 957; Seneka „Medea” 19)

Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.
Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą.
(Mt 5, 8)

Bonum ex íntegra causa, malum ex quocumque defectu.
Dobro rodzi się z całkowitej dobrej przyczyny, zło z jakiegokolwiek braku.
(Powszechnie przyjęta zasada metafizyczna i moralna. By coś było dobre, wszystko w nim musi być dobre; by coś było złe, wystarczy, by występował w nim jakikolwiek brak, jakiekolwiek zło. – Dionizjusz Areopagita; cytowane przez św. Tomasza z Akwinu „Summa Theologica” I-II, q. 18, ad 3.)

Clara pacta claros faciunt amicos.
Jasne układy stwarzają dobrych przyjaciół.

De Eucharistia numquam satis.
O Eucharystii nigdy dosyć.
(Ks. Jacek Bałemba SDB)

De María numquam satis.
O Maryi nigdy dosyć.
(Św. Bernard z Clairvaux, Sermo de nativitate Maríae)

De mórtuis nil nísi béne.
O zmarłych nie należy mówić niczego, jak tylko dobrze.
(Diogenes Laërtios, Chilon)

Dixi.
Powiedziałem (i koniec).
(Częste zakończenie wystąpienia, przemowy)

DOM lub D.O.M. = Deo Óptimo Máximo
Bogu Najlepszemu Największemu
lub:
Bogu Najlepszemu Najwyższemu
(Napisy na świątyniach rzymskich, potem także kościołach i nagrobkach chrześcijańskich)

Dulce et decorum est pro Patria mori.
Słodko i zaszczytnie jest umierać za Ojczyznę.
(Fragment jednej z tzw. „Ód rzymskich” Horacego, w których poeta sławi tradycyjne cnoty rzymskie; „Carmina” III, 2, 13. Napis m.in. na bramie cmentarza na Palmirach)

Dura lex, sed lex.
Twarde prawo, lecz prawo.
(Ulpian „Digesta Iustiniani” XI, 9, 12, 1. Rzymska zasada prawnicza wyrażająca absolutną nadrzędność norm prawa)

Festina lente.
Spiesz się powoli.

História sanctórum magístra vítae.
Historia świętych jest nauczycielką życia.
(Ks. Jacek Bałemba SDB)

Intelligenti pauca.
Rozumnemu parę = Rozumnemu wystarczy parę słów.
(„Mądrej głowie dość po słowie”.)

Nemo iudex in causa sua.
Nikt nie jest sędzią we własnej sprawie.
(Zasada prawa rzymskiego)

Nemo potest duobus dóminis servire.
Nikt nie może dwom panom służyć.
(Mt 6, 24)

Nihil novi sub sole.
Nic nowego pod słońcem.
(Parafraza zdania z Księgi Koheleta 1, 10)

Nulla veritas sine Traditione.
Nie ma prawdy bez Tradycji.
(Zasada teologii katolickiej)

O témpora, o mores!
Co za czasy, co za obyczaje!
(Cycero „Oratio in Catilinam” I, 1)

Pacta clara, amititia longa.
Jasne układy, trwała przyjaźń.

Pacta clara, boni amici.
Układy jasne, dobrzy przyjaciele.

Pacta sunt servanda.
Układów należy dotrzymywać.
(Ulpian „Digesta Iustiniani”. Zasadę tę spopularyzował w XVI w. Hugo Grotius w „Trzech księgach o prawie wojny i pokoju”.)

Pax intrántibus, salus exeúntibus.
Pokój wchodzącym, pomyślność wychodzącym.

Per áspera ad astra.
Przez trudy do gwiazd.

Potius sero quam numquam.
Lepiej późno niż nigdy.
(Zwrot użyty przez Liwiusza „Ab Urbe condita libri” IV, 2, 11.)

Sapienti sat.
Mądremu (to, co powiedziano) wystarczy.
Mądrej głowie dość dwie słowie.
(z Plauta, Persa 4, 7, 19)

Sero veniéntibus ossa.
Późno przychodzącym kości.
(„Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi”.)

Sine ira et studio.
Bez gniewu i stronniczości, bez gniewu i upodobania, bez niechęci i bez sympatii, obiektywnie, bezstronnie.
(Tacitus, Annales)

Sine verecundia nihil est rectum, nihil honestum.
Bez skromności nie ma nic prawego, nic szlachetnego.

Si tacuísses, philósophus mansisses.
Gdybyś milczał (nie odzywał się), byłbyś nadal filozofem.
(Boecjusz „Do consolatione philosophiae” II, 7; U Publiliusza Syrusa „Sententiae” 627: „Taciturnitas stulto homini pro sapientia est” – Głupiec milczenie uważa za mądrość; „Księga Przysłów” 11, 12: „Vir prudens tacebit” – Mąż roztropny będzie milczał.)

S.P.Q.R. = Senatus Populúsque Romanus
Senat i lud rzymski.
(Oficjalna tytulatura państwa rzymskiego)

Tertium non datur.
Trzeciej możliwości nie ma; Albo albo.

Veni, Domine Iesu!
Przyjdź, Panie Jezu!
(Ap 22, 20)

Verba docent, exempla trahunt.
Słowa uczą, przykłady pociągają.
(Przysłowie średniowieczne.
Myśl Seneki „Epístulae morales ad Lucilium” 6, 5).

Verba volant, scripta manent.
Słowa ulatują, pisma pozostają.

Víta mutátur, non tóllitur.
Życie zmienia się, ale się nie kończy.
(z liturgii żałobnej)

 

= = =

Korzystano m.in. z:
Stanisław Kalinkowski, Scire Latine. Język łaciński. Podręcznik dla alumnów i studentów teologii, Warszawa 2014.
Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1990.
Czesław Michalunio SJ (opr.), Dicta. Zbiór łacińskich sentencji, przysłów, zwrotów, powiedzeń, Kraków 2010.
Jerzy Andrzej Wojtczak, Fides et litterae. Język łaciński dla uczniów szkół katolickich, studentów i alumnów, Warszawa 1998.

= = =

Zob. także stronę internetową LINGUA LATINA
http://sacerdoshyacinthus.com/lingua-latina/

---

treści katolickie:
 sacerdoshyacinthus.com
 verbumcatholicum.com
 twitter.com/SacHyacinthus
 YouTube