Kielcza jedna z najstarszych w okolicy miejscowości. Jej początków według przeprowadzonych badań archeologicznych dopatrywać się można w czasach prasłowiańskich, w okresie tzw.: kultury łużyckiej. O obecności człowieka w Kielczy w okresie brązu świadczą odnalezione w kielczańskim lesie trzy miecze, które jak datuje się pochodzą z VIII – VII w p.n.e. Prowadzone wykopaliska doprowadziły także do odkrycia gródka rycerskiego z XIII w. Miejscowość swą nazwę według legendy zawdzięcza kłom dzikich świń które przed danymi laty grasowały na tych terenach i na które organizowano wielkie łowy. Kły te nazywano „kelce”.

W zapisach historycznych spotyka się różne nazwy wsi:

ok. 1200 roku zapisywano de Kelcia także de Kyelcze taką nazwę przypisywał sobie Wincenty,
ok. 1270 roku znaleźć można w nekrologu dominikanów krakowskich de Kielcza,
ok. 1300 roku i 1309 roku w dokumentach księcia toszeckiego Bolesława, poświadczającym sprzedaż wioski przez rycerza Scarbimira występuje nazwa Kelcza,
inne nazwy to między innymi Kelczaw z XIV wieku, Kelicz z 1438 roku, Kelcze z 1463 roku, Kolischen z 1561 roku tę nazwę umieścił na najstarszej mapie Śląska Marcin Helwig, Kielcz z 1743 roku, Keltsch z 1743 roku, Keilerswalde z 1935 roku,
obecna nazwę wieś nosi od 1945 roku (księgi parafialne).

Pierwsza pisana wzmianka o Kielczy pochodzi z 1305 roku wówczas wspominano o Kielczy jako wsi lennej. Najstarszy dokument książęcy w sprawie wsi pochodzi z 1309 roku, wystawił go Bolesław który objął pod panowanie okręg toszecki. Kielcza znalazła się wówczas w granicach nowopowstałego księstwa toszeckiego.

We wczesnym średniowieczu na terenach Kielczy istniała wielka kasztelnia toszecka z grodem w Toszku. Kielcza z okresu 1300 roku zajmowała większy obszar niż obecnie. Częścią centralną wsi był obszar z kościołem a dodatkowo przynależały do niej osady położone ku południowemu wschodowi z obecną Kieleczką. Właśnie na tym terenie centralnym dokonano największe znaleziska archeologiczne. Druga osada znajdowała się na południe od tego miejsca w kierunku uroczyska dzisiaj ul. Stare Osiedle 2 datowane według archeologów na XIV lub XV wiek.

Ziemia górnośląska była od 1202 roku pod ponowaniem Mieszka Plątonogiego. Ziemia ta w kolejnych pokoleniach była pod panowaniem Kazimierza, Władysława I następnie podzielona na 3 części pod rządami jego synów księcia Władysława, Bolesława i Kazimierza. Bolesław właśnie od 1303 roku objął pod panowanie okręg toszecki od swojego brata Władysława który przeniósł się do Opola. Z dokumentów wystawionych w 1350 roku dowiadujemy się że zwierzchnie prawo w Kielczy miał Książę strzelecki Albert, syn Bolka I opolskiego (fundatora opactwa w Jemielnicy). Z tych dokumentów wnioskować można że Kielcza była podzielona na dwie części znajdujące się w granicach księstwa toszeckiego i strzeleckiego.

W roku 1369 roku po sporach po wygaśnięciu linii Piastów w 1355 roku okręg toszecki pozostał po panowaniem książąt z linii cieszyńskiej (od nich wywodzą się książęta oświęcimscy).

Dokument z 1438 roku umiejscawia Kielczę w dalszym ciągu w granicach księstwa toszeckiego wystawił go Wacław Książę oświęcimski.

Dokumenty z 1463 i 1472 roku które wystawił Przemysław książę panujący w Toszku i Oświęcimiu potwierdzają jego zwierzchnictwo i to że rycerstwo mające we władaniu Kielce zasilało jego wojska.

Podział ten widać jeszcze w dokumentach urbarzach dóbr zamkowych Toszka z 1532 – 1534 roku – wspomniano w nich o Kielczy Małej.

O przynależności drugiej części Kielczy do księstwa strzeleckiego dowiadujemy się już z dokumentów księcia Alberta z 1350 roku. Z kolejnych dokumentów pochodzących z kancelarii księcia Bernarda z 1411 roku (Urbarz dóbr zamku Strzelce).

Nazwa wsi odnosiła się pierwotnie do trzech różnych osad, wzmiankowanych jako Kelcza Scarbinu, Kelcza Wolczhiborn oraz alia Kelcza w pochodzącym z początku XIV w Rejestrze Ujazdowskim, stanowiącym część uposażeń biskupstwa wrocławskiego.

Kielcza ma też jedną z najstarszych parafii. Jako miejscowa parafia wspomniana jest w papieskim dokumencie notarialnym wystawionym w Awinionie 14 stycznia 1376 r.

Na najstarszej mapie śląska Marcina Helwiga z 1561 roku odnaleźć można osadę o nazwie Kolischen tak nazywała się ówcześnie Kielcza.

Walenty Rozdzdzieński w swoim dziele wydanym w Krakowie w 1612 r. pod tytułem „Officyna Ferriere abo huta i warsztat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego” wspomina że już w XVI w. dolinie Małej Panwi, w której leży Kielczan rozwijało się hutnictwo. Jest to możliwe dzięki występowaniu na tych terenach tzw. rud darniowych które wykorzystywano do produkcji żelaza w kuźniach hutniczych.

O Kielczy jako wsi położonej wśród lasów , wspomina wizytacja biskupa z 1679 roku. W tymże samym roku hrabia Gustaw Collona kupił od Albrechta z Paczyny Kielczę w której zbudował kuźnicę. Wraz z rozwojem hutnictwa w dolinie Małej Panwi pojawia się tu nowa grupa zawodowa – hutnicy. W samej Kielczy w 1727 r. zamieszkiwało 18 osób trudniących się tym nowym zawodem.

Rok 1977 nie był łaskawy dla mieszkańców Kielczy. Dokładnie 27 lipca tegoż roku nawiedził wieś huragan, który swoją niszczycielską mocą zniszczył kościół, budynki probostwa, młyn, tartak, a także 53 gospodarstwa chłopskie.

W 1790 r. hrabia Filip Collona sprowadził do Kielczy urządzenia do produkcji smoły a w pierwszej połowie XIX wieku w miejscowości istniały już piece do wypalania wapna.

Poddaństwo na tych terenach zniesiono po 1807 roku, lecz wówczas nowa sytuacja nie przyczyniała się do wzrostu zamożności rodzin. Często chłopi najmowali się do pracy w kamieniołomach, kuźniach czy folwarkach ratując się przed biedą. Ta sytuacja materialna dopiero się zmieniała po II wojnie światowej.

Konsekwencją rozwoju przemysłu w gminie było zamknięcie starych kuźni w Kielczy i powstanie nowego ośrodka hutniczego w Zawadzkiem. Mieszkańcy wsi wówczas znaleźli tam zatrudnienie.

Kielcza w latach 1945 – 54 była gminą wiejską, wpierw województwa śląskiego a następnie opolskiego. Gmina powstała w powiecie strzeleckim po II wojnie światowej na tzw. Ziemiach Odzyskanych w tzw. I okręgu administracyjny – Śląsk Opolski. Już od 18 marca 1945 r. administrację nad gminą sprawował Wojewoda Śląski. Od dnia 28 czerwca 1946 r. gminę przyłączono do województwa śląskiego (śląsko – dąbrowskiego).

Na dzień 1 stycznia 1946 r. Kielcza składa się z 3 gromad, w jej skład wchodzą: Kielcza, Borowiany i Żandowice oraz część Lasów Państwowych (Nadleśnictwo Wierchlesie).

W dniu 6 lipca 1950 r. zmieniono nazwę województwa śląskiego na katowickie, od tegoż dnia gmina Kielcza wraz z całym powiatem strzeleckim weszła w skład nowo utworzonego województwa.

Gminę zniesiono 29 września 1954 r. wraz z reformą wprowadzającą gromady które zastąpiły gminy.

Reforma z dnia 1 stycznia 1973 r. reaktywowała gminy, z części obszaru wcześniejszej gminy utworzono gminę Zawadzkie, jedynie Borowiany weszły w skład gminy Wielowieś (obecnym powiecie gliwickim). Obecnie wieś zamieszkuje 2128 mieszkańców.

Na uwagę w Kielczy zasługują: młyn wodny, barokowy kościół pod wezwaniem św. Bartłomieja z XVIII w., drewniana chata z I połowy XIX w. Na terenie wioski jest też Zespół Szkolno – Gimnazjalny, dworzec kolejowy i gorzelnia.

Rozwój osadnictwa

Najstarszą częścią w Kielczy jest obszar wokół świątyni. Niedaleko niej znajduje się pagórek wpisany do rejestru zabytków województwa opolskiego. Jest on pozostałością po średniowiecznym gródku, który użytkowany był do końca XIII wieku. Spełniał on najprawdopodobniej funkcje obronne, mieściła się na nim wieża obronno mieszkalna a krawędź jej otoczona była palisadą.

Na przełomie XVII i XVIII wieku ludność osiedlała się na tych terenach i pracowali w folwarkach pańszczyźnianych tak też na obszarze przez nich zamieszkałym powstała osada Nowa Wieś (Neudorf). Osada ta powstała dzięki podziale 4 byłych zagród kmieci i powstaniu 10 zagród chałupników.

Wg biografa Collonów – Alfonsa Nowacka w 1777 roku Kielczę nawiedził Orkan, który spustoszył i zniszczył zabudowania i folwark Żywiołowi nie poddał się jedynie drugi folwark wraz z owczarnią.

W 1830 roku topograf Knie odnotował przynależność Nowej Wsi wraz z folwarkiem do Kielczy, a kilkanaście lat później odnotował występowanie w niej zabudowań gospodarczych wraz z mieszkaniami dla pracowników, gorzelni, stajni oraz folwarku z owczarnią. W 1864 roku odnotowano przynależność Biadacza do Nowej Wsi był on od 6 lat przekształcony w leśniczówkę.

Zabudowania na Starym osiedlu kiedyś Folwarku powstały w latach 1880 – 1890, Wybudowano tam pomieszczenia dla pracowników, stajnie, spichlerze obory i magazyny. Wg wspomnień Jerzego Małka ok. 1921 roku na terenie folwarku mieszkało ok. 20 rodzin. Zajmowali się głównie rolnictwem, hodowlą trzody chlewnej. Początkowo obrabiano ziemię przy pomocy koni a później zakupiono pierwszy traktor.

Od 1933 roku Kielcza rozrasta się wzdłuż drogi prowadzącej do nieczynnej już kopalni kamienia wapiennego, wybudowano wówczas 10 domów jednorodzinnych a na terenach folwarku wybudowano 3 domy. Nowe Osiedle było wkrótce zasiedlane przez mieszkańców dworu (rodziny Haberla, Ochman, Płaczek, Giera, Sogorski, Serafin, Runge i Panek a także przez pracowników folwarku przybyłych z Januszkowic czy spod okolic Otmuchowa, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swojej wioski z terenów, na których powstał Zalew Otmuchowski (rodziny: Hettwer, Loske, Kristen, Feike, Porche). Puste mieszkania w folwarku zajęli osadnicy z Westfalii (rodzina Siedler), która opuściła Kielczę w 1945 roku uciekając przed wojskami radzieckimi.

Na przełomie XIX i XX wieku ulice nie posiadały nazw a jedynie dzisiejsza ul. Opolska nazywana była Renard Strasse od jej fundatora i budowniczego hrabiego Andrzeja Renarda,

Ukazana ówcześnie na mapach wieś była dzielona na regiony:

Rejon Keltsch obejmował dzisiejsze ulice: Dobrego Pasterza, Leśną, początek ul. Powstańców, Koniec ul. Leśnej był dość gęsto zabudowany i kręty z tego względu w Communicanten Buch (w księgach parafialnych z 1841 roku pojawia się nazwa Gensidziubek,
Kolonie Nundorf to część dzisiejszej Kielczy obejmująca ul. Nowowiejską i dzisiejsze Stare Osiedle,
Kolonie Gorki – część dzisiejszych ul. Opolskiej i ks. Wajdy, ta część powstała najprawdopodobniej w latach 1815 – 1819,
Samosche z leśniczówką Keltsch – dzisiejsze Zamoście.

Na Śląsku jeszcze do połowy XIX wieku występowały zabudowania drewniane jedynie kominy były w nich murowane wg zaleceń władz rejencji opolskiej, otrzymanie odpowiedniej ilości drewna do budowy domu było wg zarządzenia z 1830 roku uzależnione od wcześniejszego złożenia odpowiedniego fundamentu i wystawienia komina. Dachy domów pokrywano wówczas słomą i gontami. Trwałość takich zabudowań szacowano wówczas na 90 lat. Jedynie kościół w stylu Barokowym wystawiony był z cegły już po 1777 roku. W 1831 roku wybudowano murowaną dzwonnicę zaś probostwo w miejsce drewnianego wybudowano murowane w 1845 roku.

Pod koniec XIX wieku zaczęto stawiać domostwa z cegły wytworzonych w tzw. gliniokach wypalanej metodą chałupniczą, popularnym budulcem stał się także kamień wapienny. Dachy pokrywano już papą i smołą. Budulec się zmieniał, ale układ rozmieszczeń pomieszczeń w domach pozostał bez zmian. Typowe rozmieszczenie to sień, kuchnia z komorą, izba (w zamożnych domach dwie), w pozostałej części domu mieściła się obora i stajnia. Na górze składano siano i zboże. Tylko jeden zdrewnianych budynków został do dziś, to stara chata znajdująca się przy kościele.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie dostępnej literatury między innymi:

Wypiór J., „Kielcza – dawne i bliższe dzieje miejscowości”. W: Szulc J. (red.) „Z biegiem Małej Panwi z biegiem lat…”, Kraków 2009