Nieszpory
Nieszpory (łac. Vesperae od vesper – wieczór) – nabożeństwo sprawowane w Kościołach chrześcijańskich w porze wieczornej, według tradycji o zachodzie Słońca. W Kościele rzymskokatolickim przedostatnia część liturgii godzin. W prawosławiu oraz wschodnich obrządkach katolickich nabożeństwo to rozpoczyna każdy dzień liturgiczny. W Kościele katolickim i w Kościołach protestanckich (zachodnie obrządki liturgiczne wywodzące się z tradycji łacińskiej) zaczynają obchód dnia liturgicznego tylko w niedziele i uroczystości (święta wyższej rangi) – są one nazywane I Nieszporami, natomiast w dniu następnym odprawiane są II Nieszpory danej uroczystości.
Nieszpory rzymskokatolickie[edytuj | edytuj kod]
W obrządku rzymskim Nieszpory rozpoczynają się od śpiewania słów wezwania – Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu, Panie, pośpiesz ku ratunkowi memu. Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu, jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen. (Alleluja.) Kolejne części to hymn, dwa psalmy i pieśń z Nowego Testamentu poprzedzone i zakończone antyfonami, czytanie z Nowego Testamentu, responsorium oraz Magnificat ze swoimi antyfonami, litania próśb ułożona na wzór modlitwy powszechnej, Modlitwa Pańska (Ojcze nasz) i modlitwa na zakończenie. Podczas odmawiania nieszporów obowiązuje postawa stojąca, poza psalmami, pieśnią i ich antyfonami oraz czytaniem z jego responsorium, w czasie których się siedzi.
W Polsce przyjęły się tzw. „nieszpory ludowe”, czyli wieczorne nabożeństwo odprawiane w kościołach w niedziele i święta, dla których charakterystyczny jest archaiczny, rymowany przekład psalmów.
W XVIII w. nieszpory często były głównym muzycznym wydarzeniem świątecznego dnia[1], zaś kompozycje przeznaczone na konkretne święto (z jednym układem opracowywanych psalmów) były wówczas najczęściej spotykaną formą tego gatunku w całej Europie[1]. Od soboru trydenckiego (1543–1563) aż po II sobór watykański (1962–1965) podczas nieszporów śpiewano jedynie 35 ze 150 biblijnych psalmów (16 z nich przeznaczone było do szczególnej świątecznej celebracji, co oznaczać mogło wielogłosową oprawę muzyczną – te pogrubiono)[2]:
- Ps 110 (109) Dixit Dominus
- Ps 111 (110) Confitebor tibi... in consilio
- Ps 112 (111) Beatus vir
- Ps 113 (112) Laudate pueri
- Ps 114–115 (113) In exitu Israel
- Ps 116 (114) Dilexisti, quoniam exaudiet Dominus
- Ps 116 (115) Credidi
- Ps 117 (116) Laudate Dominum
- Ps 120 (119) Ad Dominum cum tribularer clamavi
- Ps 121 (120) Levavi oculos meos
- Ps 122 (121) Laetatus sum
- Ps 123 (122) Ad te levavi oculos meos
- Ps 124 (123) Nisi quia Dominus erat
- Ps 125 (124) Qui confidunt in Domino
- Ps 126 (125) In converdento
- Ps 127 (126) Nisi Dominus
- Ps 128 (127) Beati omnes
- Ps 129 (128) Saepe expugnaverunt me
- Ps 130 (129) De profundis
- Ps 131 (130) Domine, non est exaltum cor meum
- Ps 132 (131) Memento Domini David
- Ps 133 (132) Ecce quam bonum
- Ps 135 (134) Laudate nomen Domini
- Ps 136 (135) Confitemini Domino
- Ps 137 (136) Super flumina Babylonis
- Ps 138 (137) Confitebor tibi... quoniam
- Ps 139 (138) Domine probasti me
- Ps 140 (139) Eripe me, Domine
- Ps 141 (140) Domine, clamavi ad te
- Ps 142 (141) Voce mea ad Dominum clamavi
- Ps 144 (143) Benedictus Dominus Deus meus
- Ps 145 (144) Exaltabo te, Deus meus Rex
- Ps 146 (145) Lauda anima mea Dominum
- Ps 147 (146) Laudate Dominum quoniam bonus est psalmus
- Ps 147 Lauda Jerusalem
Nieszpory mariawickie[edytuj | edytuj kod]
W Kościele Starokatolickim Mariawitów nieszpory odprawiane są w godzinach popołudniowych lub wieczornych, najczęściej wobec wystawionego w monstrancji Przenajświętszego Sakramentu. Celebransem nieszporów najczęściej jest kapłan lub diakon, aczkolwiek w wyjątkowych sytuacjach może to być subdiakon lub osoba świecka.
Rozpoczynają się od wezwania: Boże ku wspomożeniu memu wejrzyj, Panie ku ratunkowi memu pośpiesz się. Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu. Jak była na początku teraz i zawsze i na wieki wieków amen. [Alleluja/Chwała Tobie Panie, Królu Wiecznej Chwały].
Kolejne części to 4 psalmy (dawniej 5) poprzedzone antyfonami, kapitulum, hymn, wezwanie z odpowiedzią, antyfona do Wielbi, Magnificat, oracja i modlitwy końcowe. Na zakończenie śpiewana jest antyfona o Najświętszej Maryi Panny, przeznaczona na dany okres roku liturgicznego. Podczas kantyku maryjnego Wielbi dusza moja Pana kapłan lub diakon może dokonać okadzenia ołtarza.
W mariawityzmie najczęściej odprawiane są nieszpory o Przenajświętszym Sakramencie podczas których śpiewa się psalmy: 110, 96, 147 (w. 12-20), 117 oraz hymn: Niech do niebios brzmi granicy. W wielu parafiach śpiewane są one popołudniami w każdą niedzielę i czwartek, często na zakończenie tygodniowej adoracji Przenajświętszego Sakramentu.
Rzadziej praktykowane są Nieszpory o Najświętszej Maryi Pannie składające się z psalmów: 110, 113, 100, 147 (w. 12-20) oraz hymnu: Witaj Gwiazdo Morza. Przy pogrzebach duchownych praktykowane są także Nieszpory żałobne, zaś Brewiarz eucharystyczny przewiduje różne warianty nieszporów na poszczególne dni tygodnia.
Swoje własne teksty posiadają również nieszpory Wielkiego Czwartku i Wielkiego Piątku, zaś nieszpory wielkosobotnie są bardzko krótkie i stanowią przedłużenie liturgii Mszy Świętej. W uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego zamiast hymnu i kapitulum śpiewa się Ten jest dzień, który uczynił Pan: weselmy się i radujmy się w nim. Alleluja.
Ponadto w brewiarzyku mariawickim podane są części zmienne do nieszporów na doroczne uroczystości, są to najczęściej antyfony, hymny, wezwania i odpowiedzi, kapitulum i oracje. Wówczas w zależności od okoliczności korzysta się z psalmów przeznaczonych na nieszpory eucharystyczne lub maryjne[3].
Szczególną popularnością cieszą się nieszpory podczas oktawy Bożego Ciała, po których odbywa się procesja z Przenajświętszym Sakramentem wokół kościoła, a na zakończenie oktawy poświęcane są wianki z ziół i kwiatów.
W Kościele Katolickim Mariawitów oprócz wspomnianych wyżej nieszporów eucharystycznych i maryjnych, funkcjonują również Nieszpory o Najświętszej Mateczce z własnym hymnem Witaj Święta Boża, skierowanym do św. Marii Franciszki Kozłowskiej. Jednakże układ psalmów jest nieco odmienny, we wszystkich trzech wariantach śpiewa się bowiem psalm: 109 (110), 95 (96), 135 (136), psalm o Mateczce - czyli poemat o dzielnej niewieście z 31 rozdziału księgi Przypowieści, ps. 147 (148), 116 (117), następnie śpiewa się kapitulum, hymn, wezwanie z odpowiedzią, antyfonę do Wielbi, Kantyk Najświętszej Maryi Panny - Magnificat, oracje oraz modlitwy końcowe. Podobnie jak w Kościele Starokatolickim Mariawitów na zakończenie śpiewa się antyfonę maryjną przeznaczoną na dany okres liturgiczny[4].
Nieszpory wschodnie[edytuj | edytuj kod]
W Kościołach wschodnich przyjęła się odmienna forma Nieszporów, zwanych Wieczernią.
Na przykład w obrządkach bizantyjskich składają się one z troparionów, kondakionów, litanii zwanych ekteniami, psalmów: Błogosław duszo moja Pana (cs. Błahosłowi dusze moja Hospoda), Błogosławiony mąż (cs. Błażen muż) i Panie, wołam do Ciebie, usłysz mnie (cs. Hospodi wozzwach k Tiebie, usłyszy mia). Są też czytania ze Starego Testamentu, prokimenony, Ewangelia i homilia. Śpiewany jest również Kantyk Symeona (cs. Nynie otpuszczajeszy), Trisagion, antyfona Niech imię Pana będzie błogosławione teraz i na wieki (cs. Budi imia Hospodnie błahosłowieno ot nynie i do wieka) oraz Modlitwa Pańska (Ojcze nasz).
Nieszpory protestanckie[edytuj | edytuj kod]
W wielu kościołach luterańskich na świecie odprawiane są jeszcze nieszpory, zwłaszcza w ewangelickich diakonatach (zgromadzeniach sióstr ewangelickich), na konferencjach pastorów, w męskich diakonatach i zgromadzeniach braterskich. Nieszpory te odprawiane są według najstarszej Liturgii godzin, a w związku z tym śpiewany jest zawsze hymn maryjny "Magnificat" poprzedzony antyfoną: "Chrystusa naszego Zbawiciela, wiecznego Boga, Syna Marii, uwielbiajmy na wieki"[5].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Prochota 2013 ↓, s. 52.
- ↑ Prochota 2013 ↓, s. 49–50.
- ↑ Brewiarzyk Mariawicki, książka do nabożeństwa dla czcicieli Przenajświętszego Sakramentu, Płock 2018, s. 398-469.
- ↑ Brewiarzyk Mariawicki dla czcicieli Przenajświętszego Sakramentu, Felicjanów 1967, s. 227-241.
- ↑ Luteranie.pl (oficjalne strony Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce): Stosunek Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego do kultu Marii Panny. [dostęp 2017-01-01].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Hubert Prochota, Nieszpory Marcina Józefa Żebrowskiego, [w:] Remigiusz Pośpiech (red.), Marcin Józef Żebrowski (XVIII w.). Kompozytor i muzyk kapeli jasnogórskiej, wyd. zbiorowe, Opole 2013 (Musica Claromontana – Studia 3), ISBN 978-83-7342-371-8, ISBN 978-83-63950-15-6.