Dzień Zaduszny - 2 listopada
Wspomnienie zmarłych w liturgii Kościoła spotykamy już w starożytności a jego świadectwem są dyptyki (łac. diptychum) – podwójne tablice wykonane z drewna, kości słoniowej lub metralu połączone pierścieniem lub rodzajem zawiasu, na których zapisywano imiona członków Kościoła – żywych i zmarłych (tzw. libri vivorum et mortuorum). Świadectwo modlitwy za zmarłych – rodzaju wypominków przy ołtarzu odnajdujemy w jednym z listów św. Cypriana z Kartaginy (III w. – por. List 65). Św. Cyprian pisze w nim że umierający chrześcijanin nie powinien wyznaczać duchownego na wykonawcę ani opiekuna pozostawionych dóbr “a jeśli ktoś tak uczyni, nie należy składać za niego ofiar, ani odprawiać Ofiary za jego odpoczynek. Albowiem nie zasługuje by być wymienionym przy ołtarzu Boga w modlitwach kapłanów ten kto pragnął odciągnąć kapłanów i szafarzy od ołtarza”. Modlitwę za zmarłych odnajdujemy również w rytach liturgicznych Kościoła, np. we wschodniej Liturgii św. Jakuba zawarto modlitwę do Boga “pamiętaj (…) o tych, o których pamiętamy i tych, których nie pamiętamy, ludzi prawdziwej wiary – od prawego Abla aż po dzień dzisiejszy. Daj im odpoczywanie tam w krainie żyjących, w Twoim królestwie, w rozkoszy Raju, na łonie Abrahama, Izaaka i Jakuba, naszych świętych ojców (…)”
Owe modlitwy i używane do zapisywania imion członków Kościoła dyptyki (najstarsze zachowane z IV w. to jest po edykcie mediolańskim cesarza Konstantyna) były również wyrazem wyznawanej w Symbolu Apostolskim wiary Kościoła w komunię świętych czyli świętych obcowanie.
Przypomnijmy fragment Katechizmu większego św. Piusa X w tej kwestii:
“O świętych obcowaniu
215. Czego naucza nas dziewiąty artykuł Credo tymi słowami: świętych obcowanie?
Przez słowa: świętych obcowanie (komunia) dziewiąty artykuł Credo naucza nas że w Kościele, z powodu bliskiej więzi istniejącej między wszystkimi jego członkami, jego dobra duchowe, tak wewnętrzne, jak i zewnętrzne, są wspólne.
216. Jakie są wspólne dobra wewnętrzne w Kościele?
Wewnętrznymi wspólnymi dobrami w Kościele są: łaska otrzymywana w sakramentach, wiara, nadzieja, miłość, nieskończone zasługi Jezusa Chrystusa, najobfitsze zasługi Matki Bożej i Świętych oraz owoc wszystkich dobrych uczynków, które są dokonywane w Kościele.
217. Jakie są wspólne dobra zewnętrzne w Kościele?
Zewnętrznymi wspólnymi dobrami w Kościele są: sakramenty, ofiara Mszy Świętej, publiczne modlitwy, funkcje religijne i wszelkie inne zewnętrzne praktyki, które jednoczą razem wiernych.
218. Czy wszystkie dzieci Kościoła wchodzą do komunii dóbr?
Do komunii dóbr wewnętrznych wchodzą chrześcijanie znajdujący się w łasce Bożej; ci, którzy znajdują się w grzechu śmiertelnym nie mają udziału w tych dobrach.
219. Dlaczego ci, którzy znajdują się w grzechu śmiertelnym nie mają udziału w tych dobrach?
Ponieważ łaska Boża jest tym co łączy wiernych z Bogiem i między sobą: dlatego ci, którzy znajdują się w grzechu śmiertelnym, będąc pozbawionymi łaski Bożej, są wyłączeni z komunii dóbr duchowych.
220. Zatem chrześcijanie znajdujący się w grzechu śmiertelnym nie odnoszą korzyści z wewnętrznych i duchowych dobrach Kościoła?
Chrześcijanie znajdujący się w grzechu śmiertelnym nadal odnoszą pewne korzyści z wewnętrznych i duchowych dóbr Kościoła, których są pozbawieni, gdyż zachowują niezatarty charakter chrześcijanina oraz są wspomagani modlitwami i dobrymi uczynkami wiernych aby uzyskali łaskę nawrócenia do Boga.
221. Czy znajdujący się w grzechu śmiertelnym mają udział w zewnętrznych dobrach Kościoła?
Ci, którzy znajdują się w grzechu śmiertelnym mogą brać udział w zewnętrznych dobrach Kościoła, chyba że są odcięci od Kościoła przez ekskomunikę.
222. Dlaczego wszyscy członkowie tej komunii razem wzięci są nazywani świętymi?
Członkowie tej komunii są nazywani świętymi ponieważ wszyscy zostali wezwani do świętości i zostali uświęceni przez Chrzest a wielu z nich osiągnęło już doskonałą świętość.
223. Czy obcowanie świętych obejmuje również Niebo i Czyściec?
Tak, obcowanie świętych również obejmuje Niebo i Czyściec, ponieważ miłość łączy trzy Kościoły: triumfujący, oczyszczany i walczący; zaś Święci modlą się za nas do Boga i za dusze w Czyśćcu a my oddajemy cześć i chwałę Świętym i możemy uwolnić dusze z Czyśćca, przyczyniając się na ich rzecz Mszami, jałmużną, odpustami i innymi dobrymi uczynkami.”
Ślady stosowania na Wschodzie dyptyków z imionami żywych i umarłych napotykamy nieco później niż na Zachodzie – na początku V wieku, w korespondencji św. Cyryla Aleksandryjskiego z biskupem Konstantynopola Attikusem. Listy zmarłych, za których modliły się wspólnoty przybrały tam zorganizowaną formę z wyróżnieniem patriarchów, biskupów i kapłanów oraz osobno osób świeckich. Na Zachodzie przyjął się zwyczaj odczytywania imion od ołtarza przez diakona lub subdiakona, potem gdzieniegdzie (np. w Hiszpanii za czasów św. Izydora z Sewilli – przełom VI i VII wieku) zarzucony z uwagi na rozmiar listy i zastąpiony zbiorczym wspomnieniem wszystkich, których imiona zostały utrwalone na dyptyku składanym na ołtarzu. Imiona heretyków i osób ekskomunikowanych oczywiście w dyptykach nie uwzględniano. Na Zachodzie dyptyki stosowano jeszcze w pełnym średniowieczu (XI, XII w.), na Wschodzie – nawet do XIV w.
Jednocześnie, już na początku średniowiecza (VI w.) na Zachodzie wykształcił się w klasztorach zwyczaj wspominania zmarłych członków kongregacji na Zesłanie Ducha Świętego, w Hiszpanii taki dzień wspomnienia dusz zmarłych miał miejsce przed Wielkim Postem lub przed Zesłaniem Ducha Świętego. W Niemczech, według Kroniki Widukinda z Korbei (X w.) wspomnienie takie przypadało 1 października. W najliczniejszej kongregacji kluniackiej coroczne wspomnienie wiernych zmarłych dzień po uroczystości Wszystkich Świętych (tj. święcie Kościoła Triumfującego) wprowadził na początku XI wieku św. Odylon, opat Cluny. Zwyczaj ten rozpowszechnił się także w innych klasztorach benedyktyńskich oraz kartuskich a pierwszym biskupem, który go przyjął był ordynariusz Leodium (Liege) Notker. W XIII wieku data dotarła do Rzymu a w XV wieku u dominikanów pojawił się zwyczaj odprawiania przez każdego Kapłana trzech Mszy w tym dniu, potwierdzony dla całego Kościoła wydanym podczas I wojny światowej przywilejem papieża Benedykta XV.
Z liturgią Dnia Zadusznego w Kościele wiąże się jedna z niewielu pozostałych w rycie rzymskim sekwencji: Dies irae przypisywana żyjącemu w 1-szej połowie XIII stulecia hagiografowi św. Franciszka – o. Tomaszowi z Celano OFM, której najwcześniejszy tekst odnaleziono w XIII-wiecznym Mszale franciszkańskim.
Owe modlitwy i używane do zapisywania imion członków Kościoła dyptyki (najstarsze zachowane z IV w. to jest po edykcie mediolańskim cesarza Konstantyna) były również wyrazem wyznawanej w Symbolu Apostolskim wiary Kościoła w komunię świętych czyli świętych obcowanie.
Przypomnijmy fragment Katechizmu większego św. Piusa X w tej kwestii:
“O świętych obcowaniu
215. Czego naucza nas dziewiąty artykuł Credo tymi słowami: świętych obcowanie?
Przez słowa: świętych obcowanie (komunia) dziewiąty artykuł Credo naucza nas że w Kościele, z powodu bliskiej więzi istniejącej między wszystkimi jego członkami, jego dobra duchowe, tak wewnętrzne, jak i zewnętrzne, są wspólne.
216. Jakie są wspólne dobra wewnętrzne w Kościele?
Wewnętrznymi wspólnymi dobrami w Kościele są: łaska otrzymywana w sakramentach, wiara, nadzieja, miłość, nieskończone zasługi Jezusa Chrystusa, najobfitsze zasługi Matki Bożej i Świętych oraz owoc wszystkich dobrych uczynków, które są dokonywane w Kościele.
217. Jakie są wspólne dobra zewnętrzne w Kościele?
Zewnętrznymi wspólnymi dobrami w Kościele są: sakramenty, ofiara Mszy Świętej, publiczne modlitwy, funkcje religijne i wszelkie inne zewnętrzne praktyki, które jednoczą razem wiernych.
218. Czy wszystkie dzieci Kościoła wchodzą do komunii dóbr?
Do komunii dóbr wewnętrznych wchodzą chrześcijanie znajdujący się w łasce Bożej; ci, którzy znajdują się w grzechu śmiertelnym nie mają udziału w tych dobrach.
219. Dlaczego ci, którzy znajdują się w grzechu śmiertelnym nie mają udziału w tych dobrach?
Ponieważ łaska Boża jest tym co łączy wiernych z Bogiem i między sobą: dlatego ci, którzy znajdują się w grzechu śmiertelnym, będąc pozbawionymi łaski Bożej, są wyłączeni z komunii dóbr duchowych.
220. Zatem chrześcijanie znajdujący się w grzechu śmiertelnym nie odnoszą korzyści z wewnętrznych i duchowych dobrach Kościoła?
Chrześcijanie znajdujący się w grzechu śmiertelnym nadal odnoszą pewne korzyści z wewnętrznych i duchowych dóbr Kościoła, których są pozbawieni, gdyż zachowują niezatarty charakter chrześcijanina oraz są wspomagani modlitwami i dobrymi uczynkami wiernych aby uzyskali łaskę nawrócenia do Boga.
221. Czy znajdujący się w grzechu śmiertelnym mają udział w zewnętrznych dobrach Kościoła?
Ci, którzy znajdują się w grzechu śmiertelnym mogą brać udział w zewnętrznych dobrach Kościoła, chyba że są odcięci od Kościoła przez ekskomunikę.
222. Dlaczego wszyscy członkowie tej komunii razem wzięci są nazywani świętymi?
Członkowie tej komunii są nazywani świętymi ponieważ wszyscy zostali wezwani do świętości i zostali uświęceni przez Chrzest a wielu z nich osiągnęło już doskonałą świętość.
223. Czy obcowanie świętych obejmuje również Niebo i Czyściec?
Tak, obcowanie świętych również obejmuje Niebo i Czyściec, ponieważ miłość łączy trzy Kościoły: triumfujący, oczyszczany i walczący; zaś Święci modlą się za nas do Boga i za dusze w Czyśćcu a my oddajemy cześć i chwałę Świętym i możemy uwolnić dusze z Czyśćca, przyczyniając się na ich rzecz Mszami, jałmużną, odpustami i innymi dobrymi uczynkami.”
Ślady stosowania na Wschodzie dyptyków z imionami żywych i umarłych napotykamy nieco później niż na Zachodzie – na początku V wieku, w korespondencji św. Cyryla Aleksandryjskiego z biskupem Konstantynopola Attikusem. Listy zmarłych, za których modliły się wspólnoty przybrały tam zorganizowaną formę z wyróżnieniem patriarchów, biskupów i kapłanów oraz osobno osób świeckich. Na Zachodzie przyjął się zwyczaj odczytywania imion od ołtarza przez diakona lub subdiakona, potem gdzieniegdzie (np. w Hiszpanii za czasów św. Izydora z Sewilli – przełom VI i VII wieku) zarzucony z uwagi na rozmiar listy i zastąpiony zbiorczym wspomnieniem wszystkich, których imiona zostały utrwalone na dyptyku składanym na ołtarzu. Imiona heretyków i osób ekskomunikowanych oczywiście w dyptykach nie uwzględniano. Na Zachodzie dyptyki stosowano jeszcze w pełnym średniowieczu (XI, XII w.), na Wschodzie – nawet do XIV w.
Jednocześnie, już na początku średniowiecza (VI w.) na Zachodzie wykształcił się w klasztorach zwyczaj wspominania zmarłych członków kongregacji na Zesłanie Ducha Świętego, w Hiszpanii taki dzień wspomnienia dusz zmarłych miał miejsce przed Wielkim Postem lub przed Zesłaniem Ducha Świętego. W Niemczech, według Kroniki Widukinda z Korbei (X w.) wspomnienie takie przypadało 1 października. W najliczniejszej kongregacji kluniackiej coroczne wspomnienie wiernych zmarłych dzień po uroczystości Wszystkich Świętych (tj. święcie Kościoła Triumfującego) wprowadził na początku XI wieku św. Odylon, opat Cluny. Zwyczaj ten rozpowszechnił się także w innych klasztorach benedyktyńskich oraz kartuskich a pierwszym biskupem, który go przyjął był ordynariusz Leodium (Liege) Notker. W XIII wieku data dotarła do Rzymu a w XV wieku u dominikanów pojawił się zwyczaj odprawiania przez każdego Kapłana trzech Mszy w tym dniu, potwierdzony dla całego Kościoła wydanym podczas I wojny światowej przywilejem papieża Benedykta XV.
Z liturgią Dnia Zadusznego w Kościele wiąże się jedna z niewielu pozostałych w rycie rzymskim sekwencji: Dies irae przypisywana żyjącemu w 1-szej połowie XIII stulecia hagiografowi św. Franciszka – o. Tomaszowi z Celano OFM, której najwcześniejszy tekst odnaleziono w XIII-wiecznym Mszale franciszkańskim.
