Allas commembras ed
als commembers
dalla PRO IDIOMS Surselva
Mustér, matg 2012
RADUNONZA GENERALA 2012
INVITAZIUN
Preziada commembra, preziau commember
La suprastonza dalla PRO IDIOMS envida Vus cordialmein all’emprema radunonza generala che ha liug venderdis, igl 1. da zercladur 2012 en sala da cultura a Trun. Tractandas: 1. Beinvegni 2. Approbaziun dalla gliesta da tractandas 3. Elecziun da dus dumbravuschs 4. Approbaziun dil protocol dalla radunonza da fundaziun dils 4-2-2011 (il protocol anfleis Vus sin www.proidioms.ch) 5. Rendaquen ed approbaziun dil quen 2011/12 6. Preventiv per igl onn 2012/13 7. Midada da statutas: art. 3 (commembradi) 8. Rapport dil president 9. Rapports da commembras e commembers da suprastonza 10. Mieds d’ instrucziun 11. Elecziuns 12. Program da lavur 13. Varia Per la suprastonza che ha giu in grond engaschi eis ei impurtont da sentir Vies sustegn entras Vossa presenza alla emprema radunonza generala. A caschun dalla radunonza orientein nus davart il curriu …More

Las Annalas da la Societad Retorumantscha èn accessiblas sin internet
Suenter che las Annalas da la Societad Retorumantscha han survegnì l’onn 2010 in register online (www.annalas.ch), cumpara ussa l’entira retscha da las Annalas online per diever gratuit dad in e scadin sut l’adressa retro.seals.ch.
En il rom da l’exposiziun «Sapperlottas! Dialects da la Svizra» en la Biblioteca naziunala svizra a Berna (dals 8 da mars fin ils 25 d’uost 2012) è quella sa purschida da digitalisar l’entira retscha da las Annalas e da la metter online per diever gratuit sin la pagina retro.seals.ch. Sclaussas da la versiun online èn mintgamai las duas ultimas annadas publitgadas en furma da cudesch. Gia dapi il 2010 exista in register da las Annalas online (www.annalas.ch).
Questa nova purschida avra novas pussaivladads per consultar las Annalas da la Societad Retorumantscha.
Cunquai che la digitalisaziun è vegnida fatga a moda profunda, han ins ussa la pussaivladad
da tschertgar noziuns en l’entir corpus …More

Pader Vigeli Monn ei il niev avat dalla claustra da Mustér. El ei il 66 avel avat dapi la fundaziun dalla claustra avon biabein 1'300 onns. El succeda a Daniel Schönbächler che ha demissiunau suenter haver guvernau la claustra duront 12 onns. Pader Vigeli Monn ei igl emprem avat romontsch dapi 96 onns. Il davos avat fuva Benedikt Prevost (1888-1916).
Pader Vigeli ha 47 onns ed ei oriunds da Sedrun/Tujetsch. Era el ei staus avon 24 onns scolar dil gimnasi dalla claustra da Mustér. Mo suenter la matura ed avon che semetter el studi da teologia, pedagogia da religiun e latin sin l'universitad a Salzburg, passenta il giuven Vigeli dus onns sco gardist a Roma. Dapresent instruescha pader Vigeli Monn alla scola claustrala latin e religiun e quei sper sia lavur da statalter.
Pader Vigeli s'engascha dapi entgins onns era sco commember dil Cussegl da vischnaunca da Mustér.

La lètg duei vegnir tenida en honur da tuts“ (Heb 13,4)
In plaid tier la lètg en nies temps
Brev pastorala per la Cureisma 2012
da msgr. dr. Vitus Huonder
Uestg da Cuera
Frars e soras el Segner,
La lètg duei vegnir tenida en honur da tuts.“
Quella admoniziun anflein nus ella brev als Hebrès[1]. Al scribent da quella brev eis ei impurtont da numnar en special la lètg cu el fa las differentas indicaziuns per ina veta cristiana. Quei muossa tgei muntada che la lètg ha giu d’entschatta enneu ella veta dalla Baselgia. Ina buna lètg valeva sco perdetga da cardientscha indispensabla. La veta intacta da lètg e famiglia era ina mesira per examinar, schebein enzatgi sappi surprender in’incarica ella Baselgia[2]. Da l’autra vart ston ins interpretar quei plaid ord la brev als Hebrès sin basa da problems ch’existevan ella cuminonza da gliez temps. Igl autur sto pia ver considerau ei per necessari da far attents sin quei. Sco ei para, vegneva la lètg buca respectada da tuts ed ei deva pétras situaziuns …More

La nova DVD «Da Tschlin a Tschamut» è cumparida a l’Institut dal DRG. Ella cumpiglia bunamain 500 fotografias veglias da las vischnancas rumantschas ed anteriuras vischnancas
rumantschas dal chantun Grischun.
Mintga venderdi durant il 2010 ha La Quotidiana publitgà ina pagina cun fotografias veglias or da la fototeca da l’Institut dal DRG. La raschun per quell’acziun speziala era stada il giubileum da 125
onns da la Societad Retorumantscha (SRR).
Las reacziuns ordvart positivas sin questa pagina da vart da lecturas e da lecturs ans ha motivà da surlavurar ed amplifitgar il material e d’edir ina DVD cun tut las fotografias publitgadas en La Quotidiana durant il 2010 ed ulteriuras fotografias da la fototeca dal IDRG. La finala cuntegna quella tut las vischnancas actualmain rumantschas e las anteriuras rumantschas dal chantun Grischun, pressapauc 500 fotografias da bajetgs, chasas e vischnancas.
Il viadi cumenza a Tschlin, traversa l’entir intschess rumantsch cun sias subregiuns dialectalas …More

Register da las «Fontaunas da dretg romontschas» online
Il november 2007 ha gì lieu la preschentaziun da la publicaziun «Fontaunas da dretg romontschas», il
tom 17 da la retscha Romanica Rætica da la Societad Retorumantscha. Quatter onns pli tard dispona
ella d’in register online: www.annalas.ch/fontaunas.
«Fontaunas da dretg romontschas»
Suenter che Andrea Schorta aveva rimnà e sistematisà fin il 1985 ils texts giuridics dal territori ladin, restavi
da far anc il medem per l’ulteriur territori rumantsch.
Sin inziativa da l’istoricher Martin Bundi è vegnida realisada l’ediziun voluminusa e cumplessiva «Fontaunas da dretg romontschas», ina vasta collecziun da las funtaunas da dretg or da l’anteriur intschess da la Lia da la Chadé e da la Lia Grischa. I sa tracta qua per gronda part d’ina reproducziun facsimile da numerus documents giuridics dal 17avel enfin l’entschatta dal 19avel tschientaner, publitgads en la «Crestomazia» da Caspar Decurtins ed en las «Annalas» da la Societad …More

"Tgei fortuna ei la mia"..........
Uschia tunan las melodias en las veglias collecziuns da chanzuns popularas.
Ils 23 da november 2011 a las 18.00 uras vegn averta en la Biblioteca chantunala dal Grischun in'exposiziun davart la collecziun da chanzuns popularas rumantschas dad Alfons Maissen. La
vernissascha da questa exposiziun preschenta era la staziun auditiva da la Fonoteca Naziunala Svizra.
Il romanist e scienzà da la cultura populara Alfons Maissen (1905–2003) è stà in grond conuschider e rimnader instancabel da la cultura materiala. Ses relasch è dad in'impurtanza eminenta per l'istorgia culturala rumantscha e grischuna, surtut era perquai ch'el cumpiglia tranter auter ca. 1500 documents da notas da chanzuns popularas rumantschas e da chanzuns religiusas rumantschas ch'èn uss accessiblas per in public pli grond.
L'exposiziun communabla da la Biblioteca chantunala dal Grischun, da l'Institut grischun per la perscrutaziun da la cultura e da l'Institut dal Dicziunari Rumantsch …More

PRO IDIOMS 02-10-2011 NOVITADS NR. 6
Evaluaziun dil studi “Rumantsch grischun en scola”
Scolars alfabetisai egl idiom han claramein megliers resultats a bucca che quels cun rumantsch grischun
Il departament d’educaziun ha presentau il studi digl Institut da plurilinguitad dall’Universitad da Friburg pertuccont las cumpetenzas da scolars instrui egl idiom ni en rumantsch grischun. Sco igl ei vegniu informau ellas medias ein las differenzas denter ils dus lungatgs “buca significantas”. Ch’ils resultats a bucca ein in bien ton megliers ellas scolas cun idiom ei vegniu scuau plitost sut meisa en. Aschia vegn fatg politica.
La Pro Idioms ei dil meini ch’ins sto esser precauts d’interpretar mintga studi, en special quel cheu.
Per numnar in punct da scarpetsch: ei sa buc esser ch’ils scolasts ch’ instrueschan ils affons fan era gest sezs ils tests a scret, senza survigilonza neutrala. Quei ei aschia sco sch’il cantun tarmettess per mail ils examens d’admissiun per las scolas medias directamein …More

L’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun ha ina nova pagina d’internet
Suenter in tozzel d’onns sa preschenta l’Institut dal DRG (IDRG) en la rait en in nov vestgì: www.drg.ch
La nova pagina d’internet è vegnida creada en stretga collavuraziun cun ina fatschenta spezialisada per design da web. Il resultat è ina pagina frestga ed attractiva che porscha ina pluna infurmaziuns
davart l’Institut dal DRG e davart la Societad Retorumantscha (SRR).
Il Dicziunari Rumantsch Grischun e l’informatica
Era l’Institut dal DRG cun tut ses cudeschs e milliuns da cedels n’ha betg pudì guntgir l’informatica. Dapi l’onn 1992 vegn il DRG redigì e stampà cun agid da computers. E gia set onns pli tard ha l’Institut ristgà da far ils emprims pass en l’internet. Quai è stà il mument ch’ins ha realisà l’emprima pagina d’internet e che tut las collavuraturas ed ils collavuraturs dal IDRG han survegnì lur adressa dad e-mail.
Actualmain èn las persunas responsablas dal IDRG londervi da renovar en il rom d’in …More

Priedi festiv per la fiasta da Mater Misericordiae a Mustér
ils 21 d‘uost 2011
Car Monsignur Avat, cars Conventuals, frars e soras en Cristus,
uonn, il meins da schaner, ha igl institut Harris Interactif fatg en Frontscha ina retscherca, ina enquista sur il tema: Ils Franzos e Dieus (Les Français et Dieu). 8 % dils questiunai han dau la risposta che la dumanda da Diu seigi per els negin tema. 34 % han aviartamein detg ch'els creian buc en Diu, 36 % han rispundiu cun: "Gie, jeu creiel"; e 22 % han priu posiziun cun la remarca: "Jeu sai buc propi, denton fetschel jeu la damonda." Interessant ei che 42 % manegian, ei seigi grev da discuorer sur da Diu, d'ina vart perquei ch'ins s'occupeschi buc dalla caussa, dall'autra vart perquei ch'ins anfli buc il bien contuorn per tschintschar sur il tema. Denton lessan 62 % dils questiunai puder s'exprimer sur las damondas ch'els han concernent Diu.
Jeu manegel che quella statistica ei era valeivla per nossas regiuns, per nossa tiara e per nies pievel …More

PRO IDIOMS 16-08-2011 NOVITADS NR. 5
L’Uniun Pro Idioms procura per il mied da quens
dall’ emprema classa els idioms
L’Uniun Pro Idioms ha translatau e stampau il mied da quens dall’emprema classa els idioms dallas regiuns che han mussau interess: puter, vallader e sursilvan. Las vischnauncas dalla Surselva e dall’Engiadina ch’instrueschan igl idiom en scola vegnan a far diever dil mied translataus dalla Pro Idioms. Senza la Pro Idioms vessen quellas vischnauncas sil proxim onn da scola buca il mied da quens obligatori en lur lungatg ufficial da scola.
La Pro Idioms engrazia allas persunas dil fatg che han translatau il niev mied da quens els idioms ed allas numerusas vischnauncas e privats che han susteniu idealmein e finanzialmein la realisaziun da quel. Aschia sa vegnir garantiu che il niev mied da quens cumpara en treis idioms sin l’entschatta digl onn da scola 2011/2012. Ussa han tut las scolas romontschas ils medems buns mieds da matematica. Per auters mieds d’instrucziun obligatoris …More

PRO IDIOMS 16-08-2011 NOVITADS NR. 4
Legreivel, denton aunc buca cuntenteivel
Dapi sia fundaziun sestenta la Pro Idioms Engiadina/Surselva d’anflar mieds e vias co revocar la decisiun dil Cussegl grond digl onn 2003 stada proponida da gliez temps dalla Regenza grischuna, ina decisiun che cunterfa alla constituziun. Il pass che la Regenza fa ussa arva la via per ina detensiun e per ina pausa da reflecziun en ina situaziun hanada, scaffend cheutras spazi e temps per in niev giudicament.
Generalmein ei quei da beneventar ed igl ei d‘engraziar all’entira Regenza grischuna, en special al cau dil departament d’educaziun, cultura ed ambient, en uffeci dapi igl 1. da schaner 2011, anteriur scolast Martin Jäger. La decisiun principiala dalla Regenza ei senza dubi d’impurtonza centrala per las scolas romontschas e vegn ad influenzar pigl avegnir il giudicament cumplessiv dalla damonda dispiteivla davart il diever dil rumantsch grischun respectivamein dils idioms. Las formulaziuns dalla Regenza …More

In avonmiezdi da plievgia a Glion ni: experienzas da rimnar suttascripziuns
Da Tresa Deplazes, commembra dalla gruppa da geniturs “sursilvan en scola a Glion” e dalla suprastonza da Pro Idioms
Mes sentiments che pertuccan la situaziun dil romontsch van tras bogns alternonts. Mintgaton haiel il sentiment che tut vegni bien e lu tratgel puspei che nus haveien gia piars las hottas orda maun. Savens ei bia diffus ed igl ei grev da restar optimis-ta. E tuttina sundel ei. Per exempel, inaga dapli la sonda avon otg dis.
Gia daditg vein nus lantschau la petiziun per re-introducir il sursilvan en scola a Glion e Schnaus, e nus ei manegiau ina gruppa da mummas e dus babs. Tuts nus vein la medema e ferma finamira che nos affons dueigien saver turnar agl idiom sco lungatg d’alfabetisaziun, e quei independentamein dil fatg con ditg ch’ei han gia giu rg en scola. Mintgin e mintgina da nus rimna suttascripziuns tut tenor la peda.
La sonda vargada ei stau la secunda ga che nus vein fatg giu, quella ga …More

Repartiziun dils commembers dalla Pro Idioms e dallas persunas s’inscrettas tier la Pro Rumantsch
Sch’ins cumpareglia il diember dils commembers dalla Pro Idioms e las persunas s’inscrettas tier la Pro Rumantsch ellas regiuns romontschas ei il resultat fetg clars: 4 da 5 persunas vulan igl idiom sco lungatg d’alfabetisaziun en scola. Quei resorta dil diagram cheusut. Quei diagram e quellas informaziuns ha la Pro Idioms tarmess allas medias grischunas. Sulettamein la Posta Ladina ha publicau il text, denton senza aschuntar la grafica. Quellas informaziuns ein brisantas ed impurtontas. Perquei informescha la Pro Idioms ses commembers cun quella brev da novitads.
Dapi jamnas creschan il diember da commembers dalla Pro Idioms ed il diember da registraziuns dalla Pro Rumantsch mo pauc, aschia ch’il mument para indicaus da far ina emprema cumparegliaziun ed ina emprema analisa.
Entochen oz dumbra l'uniun Pro Idioms 3'651 commembers e commembras. Silla gliesta dalla Pro Rumantsch figureschan …More