Art. 41. [Ochrona prawna krytyki, satyry i karykatury]

Publikowanie zgodnych z prawdą i rzetelnych sprawozdań z jawnych posiedzeń Sejmu, Senatu i organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz ich organów, a także publikowanie rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego ujemnych ocen dzieł naukowych lub artystycznych albo innej działalności twórczej, zawodowej lub publicznej służy realizacji zadań określonych w art. 1 i pozostaje pod ochroną prawa; przepis ten stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury.

Z właściwą sobie lapidarnością, art.41 p.p stanowi, iż “przepis ten stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury”. Na tej podstawie wnioskować można o istnieniu odrębnego prawa do prezentowania satyry i karykatury. Zarówno w satyrę, jak i w karykaturę wpisana jest krytyka, żart, przerysowanie cech. Doskonale satyrę definiuje J. Sobczak: “Satyra, ze swej natury, to utwór ośmieszający lub piętnujący ukazywane w nim zjawiska lub osoby. Celem satyry jest przede wszystkim ośmieszająca krytyka, stąd posługuje się ona często wyolbrzymieniem, karykaturą, paradoksem. Typową cechą satyry jest dążenie do ośmieszenia tego, co jej autorowi wydaje się szkodliwe, bezwartościowe lub błędne, stąd zwykło się mówić, że przedstawia ona rzeczywistość” w krzywym zwierciadle”. Tak zwana satyra konkretna (w przeciwieństwie do abstrakcyjnej) odnosi się do rzeczywistych zjawisk i zdarzeń współczesnych, spełniając niejednokrotnie doniosłą – pomimo lekkości formy – rolę społeczną” [15].

Prawo to jest elementem wyłączającym bezprawność naruszenia dobra osobistego czci. Ekscesem dozwolonej karykatury i satyry jest poniżenie człowieka i wykroczenie poza rzeczywistą potrzebę zwrócenia uwagi na przywary, lub zachowania, zaistniałe fakty [16].

Do karykatury i satyry art.41 p.p stosuje się odpowiednio, co podkreśla odrębność tego prawa. O ile same “odpowiednie” stosowanie prawa do krytyki, czy jego przesłanek do prawa do prezentowania satyry i karykatury może nastręczyć problemów, o tyle sytuacja komplikuje się znacznie bardziej w przypadku formy pośredniej między tekstem publicystycznym spełniającym rolę krytyki, a tekstem satyrycznym (sytuacja taka występować może w felietonach, czy w tzw. written stand-up form). W orzecznictwie podnosi się, iż mimo, że gazety o charakterze satyrycznym korzystają bardziej z prawa do satyry i karykatury, niż krytyki, przez co publikowane teksty mają większy zasięg, jeśli chodzi o wyłączenie bezprawności naruszenia dóbr osobistych, to de facto nie upoważniają dziennikarzy do używania słownictwa wulgarnego, by kogoś ośmieszyć, zniszczyć jego reputację [17].

Podsumowując, artykuł 41 prawa prasowego jest regulacją mającą silne aksjologiczne uzasadnienie w całości systemu prawnego. Stąd właśnie, przy dekodowaniu norm, wynika tak wiele odniesień do innych przepisów prawa oraz zabiegi interpretacyjne orzecznictwa i doktryny odnoszą się często do pierwiastków naturalnych, lub takich, które wytworzone zostały na gruncie praktyki i społecznych granic tolerancji. Z jednej strony wiele niejasności i być może nie najszczęśliwsza konstrukcja omawianego artykułu mogą martwić. Z drugiej natomiast, taka, a nie inna systematyka zwiększa rolę dworkinowskich zasad, anglosaskich aequitas, chińskiego li, czy rzymskiego ius, co w przypadku starego jak świat sporu o zakres wolności słowa, ma pozytywny wydźwięk.

Art. 41. [Ochrona prawna krytyki, satyry i karykatury]

Publikowanie zgodnych z prawdą i rzetelnych sprawozdań z jawnych posiedzeń Sejmu, Senatu i organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz ich organów, a także publikowanie rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego ujemnych ocen dzieł naukowych lub artystycznych albo innej działalności twórczej, zawodowej lub publicznej służy realizacji zadań określonych w art. 1 i pozostaje pod ochroną prawa; przepis ten stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury.

Z właściwą sobie lapidarnością, art.41 p.p stanowi, iż “przepis ten stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury”. Na tej podstawie wnioskować można o istnieniu odrębnego prawa do prezentowania satyry i karykatury. Zarówno w satyrę, jak i w karykaturę wpisana jest krytyka, żart, przerysowanie cech. Doskonale satyrę definiuje J. Sobczak: “Satyra, ze swej natury, to utwór ośmieszający lub piętnujący ukazywane w nim zjawiska lub osoby. Celem satyry jest przede wszystkim ośmieszająca krytyka, stąd posługuje się ona często wyolbrzymieniem, karykaturą, paradoksem. Typową cechą satyry jest dążenie do ośmieszenia tego, co jej autorowi wydaje się szkodliwe, bezwartościowe lub błędne, stąd zwykło się mówić, że przedstawia ona rzeczywistość” w krzywym zwierciadle”. Tak zwana satyra konkretna (w przeciwieństwie do abstrakcyjnej) odnosi się do rzeczywistych zjawisk i zdarzeń współczesnych, spełniając niejednokrotnie doniosłą – pomimo lekkości formy – rolę społeczną” [15].

Prawo to jest elementem wyłączającym bezprawność naruszenia dobra osobistego czci. Ekscesem dozwolonej karykatury i satyry jest poniżenie człowieka i wykroczenie poza rzeczywistą potrzebę zwrócenia uwagi na przywary, lub zachowania, zaistniałe fakty [16].

Do karykatury i satyry art.41 p.p stosuje się odpowiednio, co podkreśla odrębność tego prawa. O ile same “odpowiednie” stosowanie prawa do krytyki, czy jego przesłanek do prawa do prezentowania satyry i karykatury może nastręczyć problemów, o tyle sytuacja komplikuje się znacznie bardziej w przypadku formy pośredniej między tekstem publicystycznym spełniającym rolę krytyki, a tekstem satyrycznym (sytuacja taka występować może w felietonach, czy w tzw. written stand-up form). W orzecznictwie podnosi się, iż mimo, że gazety o charakterze satyrycznym korzystają bardziej z prawa do satyry i karykatury, niż krytyki, przez co publikowane teksty mają większy zasięg, jeśli chodzi o wyłączenie bezprawności naruszenia dóbr osobistych, to de facto nie upoważniają dziennikarzy do używania słownictwa wulgarnego, by kogoś ośmieszyć, zniszczyć jego reputację [17].

Podsumowując, artykuł 41 prawa prasowego jest regulacją mającą silne aksjologiczne uzasadnienie w całości systemu prawnego. Stąd właśnie, przy dekodowaniu norm, wynika tak wiele odniesień do innych przepisów prawa oraz zabiegi interpretacyjne orzecznictwa i doktryny odnoszą się często do pierwiastków naturalnych, lub takich, które wytworzone zostały na gruncie praktyki i społecznych granic tolerancji. Z jednej strony wiele niejasności i być może nie najszczęśliwsza konstrukcja omawianego artykułu mogą martwić. Z drugiej natomiast, taka, a nie inna systematyka zwiększa rolę dworkinowskich zasad, anglosaskich aequitas, chińskiego li, czy rzymskiego ius, co w przypadku starego jak świat sporu o zakres wolności słowa, ma pozytywny wydźwięk.

Tu raczej jest złamane przykazanie: Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu i przede wszystkim przykazanie miłości. A poza tym pamiętam taki wer:„Synu, wspomagaj swego (σου) ojca w starości, nie zasmucaj go (αύτου) w jego (αΰτου) życiu. A jeśliby nawet rozum stracił, miej wyrozumiałość, nie pogardzaj nim (αύτόη), choć jesteś w pełni swoich (σου) sił” (Syr 3,12-13). Cóż kapłan jest w kościele ojcem dla swoich duchowych dzieci. Padre to zwyczajowy zwrot do księży KK, a z tego co słyszę to księża też często używają zwrotu "dzieci" do swoich owieczek.