Mało teraz czytam — i często wieczorem przed zaśnięciem czytam głośno rozdział Biblii. Mam ją po polsku... Przedwczoraj tak mocno wraziła mi się w imaginacyą Męka Chrystusa, że we śnie umęczenie całe widziałem“.
DEDYKACJA DLA V.R.S.
230 SŁOWACKI O BIBLII I ZIEMI ŚWIĘTEJ W SETNĄ ROCZNICĘ ZGONU POETY (1849-1949). Słowacki szukał Boga i znalazł Go. Jak wszyscy głęboko myślący, przeżywał wieszcz w swej duszy walkę o Boga i religię. Przechodził całą skalę przeżyć religijnych, to się oddalał, to się znów zbliżał do Stwórcy, to znów popadał w nastrój skrajnego mistycyzmu. Własnymi chodził drogami, a szukając prawdy o Bogu, śwtiecie i człowieku, słuchał tętna własnej duszy; posłuchał na pewien czas i Towiańskiego, ale przede wszystkim wsłuchiwał się w słowa natchnione Biblii, które nadawały jego myślom głębi i polotu i które wyrzeźbiły w nim ducha chrześcijańskiego. Nie katechizm, ale Biblia uczyniła go wierzącym
katolikiem.
Darowanie poecie Biblii (angielskiej czy francuskiej) przez metodystę w r. 1833, to tylko epizod życiowy bez większego znaczenia, ale już w roiku następnym nabywa biblię polską i ״czyta ją często z rozkoszą“, a w r. 1835 pisze do matki: ״wieczorem przed zaśnięciem czytani teraz głośno Pismo św.“. Romantyzm, idąc za wskazówkami Herdera i Lessinga, zwracał swe oczy chętnie na Wschód i na Biblię i prawdopodobnie temu to wpływowi uległ Słowacki, że tak pokochał lekturę Pisma św. Przez całe życie zosłaje już wiernym czcicielem Biblii, nią krzepi duszę, z niej uczy się — częściowo na swój sposób — w Boga wierzyć i służyć Mu świadomie, z niej czerpie motywy rzeczowe i zwroty językowe do swych utworów. Anhelli i Lilia Weneda przepojone są reminiscencjami biblijnymi. ״Szaman jest kapłanem na Mojżesza miarę, Anhelli ofiarą na podobieństwo Chrystusowe. Wyra ziło się związkiem tych dwu kreacji przeżycie Starego i Nowego Te stamentu“ 1j. ״Derwid i Roza Weneda, nawet Lilia Weneda mają swój pierwowzór w Biblii. Znajdują się one w czterech księgach królew skich Starego Testamentu, jak je czytał Słowacki w tekście polskim
Wujka“2). *) Juliusz Kleiner, Słowacki, wyd. 2, Łódź 1947, str. 110. 2) Ks. Antoni Szlagowski, Lilia Weneda w świetle Biblii. Mowa rektorska,
Warszawa 1928, str. 7,
O stosunku Słowackiego do Biblii pisali: ks. Makłowicz: Religijność Juliusza Słowackiego, Lwów 1909; Bernard Hausner, Słowacki a Biblia, Lwów 1909; Wilhelm Fallek, Szkice i studia o wpływie Biblii na literaturę polską, Warszawa 1931. Obaj autorzy za mało uwzględnili wpływ Nowego Testamentu. Witold Klinger (Biblia Juliusza Słowackiego — Nowy Przegląd Literacki i Naukowy 1921, nr. 1—3) ustalił, jakim wydaniem Biblii Wujkowej posługiwał się J. Słowacki, mianowicie: Nowym Testamentem, wydanym u Tauehnitza w Lipsku 1831 r. '
231 A myśli biblijne dlatego tak niezwykle głębokie zostawiły na nim ślady, bo całą duszą je wchłaniał je w siebie, odczytując je niemal co dziennie, zrozumiał świat biblijny i pokochał go w czasie pobytu w Ziemi św. Gdy przez Syrię podążał ku miejscotm, w których żył Chrystus, gdy obecnym stał mu się Zbawiciel nad jeziorem Genezaret, gdy okolice Jerozolimy prostotą i świętością napełniały mu serce, wtedy wzrok duchowy począł z intenzywnością nową w to wnikać, ״czego oko nie widziało“. Noc przy grobie Chrystusowym dokonała ostatecznego przełomu. W górach Libanu zrodził się w nim chrześcijanin, zrodziło się jego Credo, złożone w ״Anhellim“. Biblia i Ziemia św. były — obok patriotyzmu — najtrwalszymi ogniwami, łączącymi poetę z Bogiem i Kościołem. Warto zestawić refleksje Słowackiego na temat Biblii i Ziemi św., bo one zmuszają teologa do ciekawych rozważań psychologiczno-reli- gijnych i przekonują go o wiecznie żywej potędze Słowa Bożego, o tym, że ״Pismo św. jest przepaścią, a trudno powiedzieć, jakie ono głębokie
i zarazem proste“ (Hello.)
REFLEKSJE 0 BIBLII3). ״Ów metodysta angielski zostawił mi na pamiątkę Stary i Nowy Testament, za co jemu bardzo wdzięczny jesteni, bo ta księga każdemu człowiekowi towarzyszyć powinna“. (Z Listu do matki z r. 1833 — I, str. 132). ״Do mojej biblioteki przybyła mi Biblia w naszym języku, którą często z rozkoszą czytam“. (Z listu do matki z r. 1834 — I, str. 164). ״Mało teraz czytam — i często wieczorem przed zaśnięciem czytam głośno rozdział Biblii. Mam ją po polsku... Przedwczoraj tak mocno wraziła mi się w imaginacyą Męka Chrystusa, że we śnie umęczenie całe widziałem“.
(Z listu do matki 7. III. 1835 r. — I, str. 196). 3) Listy cytuję według wydania Leona Piwińskiego, I—III, Warszawa 1931. Tekst łatwiej dostępny w wydaniu popularnym Józefa Spytkowskiego: Wybór liryk i listów, Kraków 1946.
232 ״Nie uczcie go (małego Stasia Januszewskiego) tylko czytać na bajkach Krasickiego, ale na starej biblii Wujka“. (Z listu do matki z 28. IX. 1834 r. — I, str. 175).
״Cichość jakaś święta, pełna uwagi na świat zwróconej, ale nie bez łez dla świata, (we mnie)... boni i część tej nocy przepędził modląc się... i czytając głośno Ewangieliją... Wystaw sobie tę ciszę, która wtenczas we mnie panowała... i zobacz światło świecy mojej i usłysz głos mój poważny, jak głos którego z dawnych ojców moich, i otwórz i przeczytaj, który z najspokojniejszych rozdziałów Ewangielii po polsku — a będziesz miała najwyraźniejszy obraz teraźniejszego ducha mojego“. (Z listu do matki z r. 1845 — II, str. 99).
״...weź Ewangeliją Wujka, a ujrzysz w niej nowe rzeczy, te, które dotąd poganie nowi za fiigury brali, jak gdyby Chrystus cośkolwiek niepotrzebnego mówił, albo׳ niepotrzebnemi słowami starał się prawdę ukrasić... Nigdzie w Ewangelii nie ma przenośni, nawet w tych słowach: Gdybyście mieli wiarę jak ziarnko gorczyczne, a rzekli tej górze, rzuć się w morze, rzuciłaby się w ׳morze... Jam tę górę widział — a teraz wiem, że gdybym mógł już uwierzyć w moc taką ducha mojego, ruszył bym ją z posad swoich — słowem... i palcem wskazującym prowadził aż do morza... Bo jest siła... ale jeszcze przez wiarę dopiero się rodzi i wydobywa...“ IZ listu do matki z 10. XII. 1845 r. — II, str. 197; — tu znać już mpływ Toiuiańskiego).
״Bądźmy spokojni, a ty czasami czytywaj ewangeliją i Ducha Świętego przyzywaj, aby ci dał mocy dla Ciebie i dla mnie“. (Z listu do maiki z 11. VII. 1837 r. — II, str. 40).
0״, gdybym :miał skrzydła gołębia, poleciałbym gdzieś daleko, i znalazłbym spokojność. Są to słowa Biblii“. (Z listu do matki z 11. Vil. 1837 r. ■— II, str. 40).
״Z ducha tworzymy lud nowy, Boży, twórczością ducha, który podług św. Pawła — jest Boży, a kiedy z Bogiem złączony, jedno jest. A kto się złącza z Panem, jednym Duchem jest“. IZ listu do Zygmunta Krasińskiego z 17. I. 1843 r. — III, str. 168. —- Jest to aluzja do 1 Kor. 6, 17).
Ojca naszego, Przez któregom jest duch rodzony, Twórczością i wolą udarowany
Abym się objawił światłością. Wierzę w Chrystusa Pana,
Słowo świata całego, Który wszelką sprawę czyni, Żywot ku Ojcu prowadzi,
A urodził się z Dziewicy
Przez natchnienie Ducha Świętego
Za śćmieniem się ludzkiej natury. I rozpięty był na krzyżu;
Trzy dni przetrwał w łonie ziemi, A po trzech dniach zmartwychwstał
I niesion jest z ciałem w obłoki,
Skąd przyjdzie rządzić Królestwo Boże. Wierzę w Ducha Świętego,
Trzecią Świętej Trójcy osobę,
Nieśmiertelną i wszechmocną, Z Ojca i Syna urodzoną,
Równą Ojcu i Synowi, Przez którąm jest napełnion świętością.
Wierzę w święty Kościół powszechny,
I w najwyższego Ducha pasterstwo; Wierzę w świętych Duchów związek,
Widzialnych i niewidzialnych — Wierzę w świata przemienienie, W ostateczne zmartwychwstanie
Ciała wszelkiego na ziemi. W Królestwo Boże widzialnie
Przychodzące z przemienieniem
Natury naszej cielesnej,
Z przełamaniem grzechu wszelkiego — Wierzę. I w żywot wieczny. — Amen. Przypisy [1] udarowany — dziś: obdarowany. [przypis edytorski] [2] widzialnie — w źródle: widzialne; zmieniono po porównaniu z innymi wydaniami i opracowaniami. [przypis edytorski]
Ponad ów tragizm, który, z przeżyć najgłębszych wysnuty, przenikał zasadnicze koncepcje poematu genenezyjskiego wzbiła się zwycięsko radość prawdy poznanej i radość obcowania z Bogiem i ze światem: ...Z jaką radością, o! Panie, widziałem, że mi się rzecz każda niby z jednej idei o t w ó r c z o ś c i d u c h a roz- * J) Idealnie dokładne wydanie krytyczne „Genezis" ogłosił w r. 1903 prof. W. …Więcej
poznanej i radość obcowania z Bogiem i ze światem: ...Z jaką radością, o! Panie, widziałem, że mi się rzecz każda niby z jednej idei o t w ó r c z o ś c i d u c h a roz- * J) Idealnie dokładne wydanie krytyczne „Genezis"
.28 Ty wiesz! któryś zatrzymał ducha na ustach moich i pozwolił, że jeszcze dni kilka pożyję, zatrud niony tą ciągłą rozmową, z tajemnicami natury.
Trwa i w tem rozradowaniu bolesność grożącej ciągle
śmierci i ranionego raz po raz ducha —
mimo to wszakże zapowiada się już przełamanie tra- gedji, jaka dotąd naprawdę panowała w zmaganiach wewnętrznych mistyka. Ale na to, by mistyka wyzwolić z tragedyj wła snych, konieczne jest mu poczucie doznanej bezpo średnio łaski Bożej, znak cudowny, kres kładący wąt pliwościom. A przecież odstępcę-towiańczyka wąt pliwości targały często z siłą niszczącą... Znak został dany. Po dniu zetknięcia się z mi strzem jeden jeszcze przyszedł moment rozstrzyga jący — wizja w nocy z 20 na 21 kwietnia r. 1845. Pod bezpośredniem jej wspomnieniem pisał po- eta w raptularzu: Widzenie na jawie ognia ogromnego nad głową — kopuły niby niebios całych ogniami napełnionej, tak, że w okropnym przestrachu mówiłem: Boże Oj ców moich, zmiłuj się nademną — i niby z chęcią wi dzenia Chrystusa przeszywałem wzrokiem te ognie, które się odsłaniały — i coś niby miesiąc biały ukazało się w górze — nic więcej. Boże Ojców moich, bądź mi litośny!1) Znane są mistykom takie chwile przełomowe, takie chrzty z ognia. Ogniem takim owiany czuł się x) Znaczenie tej wizji w życiu poety piei*wszy uwy datni! J. Tretiak (t. II, str. 192—198); J. G. Pawlikowski daje fizjologiczne jej wyjaśnienie (Mistyka Słowackiego, str. 310—312).Strona główna - Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych
2 9 Pascal, na którego powoła się poeta w swem „Ka zaniu" *) — iw słynnym swym amulecie dokoła krzyża ognistego utrwalił w zdaniach i słowach urwanych wielkość doznanego wstrząśnienia: L ’an de grâce 1654 lundi, 23 novembre, jour de Saint Clément, pape et martyr, et autres au mai'tyrologe, veille de Saint Chrysogone, martyr et autres depuis environ dix heures et demie du soir jusques environ minuit et demie F e u Dieu d’Abraham, Dieu d’Isaac, Dieu de Jacob Non des philosophes et des savants. Certitude. Certitude. Sentiment. Joie. P aix.*2) Grozą przeniknęło mistyka najście ogniów nie bieskich — ale była to w pełnem znaczeniu groza, rozbudzająca najlepszą część duszy3) — straszliwość Pana Zastępów, co się jawi w krzu ognistym — i jasność pozostawia po sobie, nigdy nieśćmioną_ *) „Pascal—ogniem Bożym jako apostoł owiany" („Ka zanie na dzień Wniebowstąpienia Pańskiego", Dzieła X, str. 310.) 2) „W roku Laski Pańskiej 1654, w poniedziałek 23 listopada, w dzień św. Klemensa, papieża i męczennika, oraz innych [świętych] z martylogium, w wigilję Świętego Chryzogona i innych [świętych], mniej więcej od godziny 10ł/a wieczorem do l2'/a O g i e ń . Boże Abrahama, Boże Izaaka,. Boże Jakóba, nie filozofów i mędrców. Pewność. Pewność. Odczucie. Radość. Pokój". Dalszy tekst „amuletu" mniej ważny. 3) „Das Grauen ist der Menschheit bester Teil" — mówi Faust Goethego.Strona główna - Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych
Gdy Słowacki usiłował wyrazić doznanie nocy owej, początkowo dochodził do słowa przede wszyst- kiem strach święty. Mówił więc, porównania szukając w najgorszej ze zmor, jakie go dręczyły, w wizji głowy ściętej, że „takiego strachu nic nie sprawi... nawet głowa świętego Jana na miednicy“, „jak Pan, który... Z szelestem ciebie ogniami napadnie, Oświe c i— potrwa — zlęka — i zostawi“ 1). A w ponownem
ujęciu chwili tej wyznawał:
Bo Pan, mówiący’ w objawieniu: Jestem, . Napadł mię w ogniach z trzaskiem i szelestem. Dlaczegożbym się, o Panie, zapierał, Żem drżał i cały z przestrachu umierał... Dlaczegożbym się miał zapierać strachu, Żem drżał jak listek w Pana mego gmachu? Ale strach ten darzył jednocześnie rozkoszą i du mą i poczuciem wzniesienia w zaświaty. Przeto nie- tylko hołd złożony zostaje zjawisku ognistemu; to nami Psalmów*2) i Apokalipsy brzmi też hymn dzięk czynienia: O Boże Ojców moich, Tobie chwała Na wieki wieków od Twojego sługi, Orlicy z ognia, która mię porwała, Chwała i wieczny hołd i rozgłos długi. !) Utwór dotąd niedrukowany; autograf znajduje się w zbiorach Zakładu Naród. im. Ossolińskich. Jest to jakby redakcja pierwsza wiersza, ogłoszonego p. t. „Zachwycenie“. 2) Że Słowacki przejmował się wtedy poezją Psał terza, dowodem wiersz, zupełnie torem Psalmów idący: „Jeżeli ci Pan nie zbuduje domu“.Strona główna - Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych
i r Jak orze] gniewny, Panie wiekuisty, Zleciałeś na mnie i skrzydły przykryłeś, Szelest był wiatru i trzask był ognisty, I cisza wielka pod ogniami... # „Chwal Pana, duszo moja“ — śpiewała w sercu mistyka melodją organów kościelnych wdzięczność i miłość ku Bogu i pokora — i zarazem świadomość własnego wywyższenia ponad świat cały. Chwilowo zdawało mu się, że to znak bliskiego Królestwa Bożego, zapowiedź Chrystusa, przycho dzącego już z mocą i z majestatem. I potężniej może niźli w „Przedświcie“,brzmiały surmy apokaliptyczne, nastrojone na ton hosanny, a łączące pokłon wobec grozy Pańskiej z radosnem umiłowaniem Boga mi łującego: Radujcie się! Pan wielki narodów nadchodzi! Radujcie się, bo prawdy wybiła godzina, Strach się już Bożjr rodzi, Strachem Pan jako mieczem ognistym pościna. Któż wytrwa, gdy go ognie niebieskie pochwycą? Któż miecz podniesie, drżący jak listek osiny Przed Pańską błyskawicą, W strachu przyjścia Pańskiego i wielkiej go- [dziny? Pan nasz zamieszka z nami i nigdy już więcej Nie zostawi na ziemi, jak teraz, sieroty, Król tysiąca tysięcy Na stolicy słonecznej ognisty i złoty. Król nasz umiłowany — baranek łagodny, Sędzia nasz sprawiedliwy, ciał naszych prze- |mieńca. Syn Boży pierworodny,
3 2 Taka jednak adwentystyczna interpretacja zna ku cudownego była tylko myślą przelotną. Zasadni czo mistyk uznawał, że znak dany został jemu sa memu jako pasowanie na apostoła*— że był tak samo darem osobistym, jak spływające na dwunastu wy słańców Chrystusowych języki ogniste1). Bóg za twierdził jego misję i przyświadczył prawdziwości dróg jego. Obcy kwietyzmowi mistycznemu, przejęty na-wskroś duchem mistyki czynnej — Słowacki w chrzcie ognistym widzi przede wszystkiem wezwanie, nałożenie obowiązku. Jakiego wszakże obowiązku? W tym samym
mniej więcej okresie, ale prawdopodobnie przed wizją kwietniową — może wśród pracy nad księgą genezyjską — w wierszu o dziwnie smętnej a jasnej
pogodzie przedśmiertnej, skreślił program dni liczo nych, jakie mu jeszcze Bóg zostawiał na ziemi: To droga moja — żyć — cierpieć — i tworzyć, To wszystko czynię — a więcej nie mogę. Wezwanie Pańskie nakazywało widocznie więcej. Nakazywało apostolstwo wyraźne. Apostolstwo tem ważniejsze, tem konięczniejsze, że niejako wydawać się mogło odjęte towiańczy- kom, splamionym przez adres do Mikołaja, a prze
Taki epizod z życia wieszcza : "Po wybuchu Powstania Listopadowego poeta, niezdolny do służby z bronią w ręku, 9 stycznia 1831 podjął pracę w powstańczym Biurze Dyplomatycznym księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Oburzyło go potępienie powstania przez papieża Grzegorza XVI Ktoś zapyta o co chodzi z tym potępieniem Powstania Listopadowego przez papieża Grzegorza XVI? Otóż papież Grzegorz VI w …Więcej
Taki epizod z życia wieszcza : "Po wybuchu Powstania Listopadowego poeta, niezdolny do służby z bronią w ręku, 9 stycznia 1831 podjął pracę w powstańczym Biurze Dyplomatycznym księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Oburzyło go potępienie powstania przez papieża Grzegorza XVI
Ktoś zapyta o co chodzi z tym potępieniem Powstania Listopadowego przez papieża Grzegorza XVI?
Otóż papież Grzegorz VI w brewe In supremo z 3 grudnia 1839 /dziewięć lat po powstaniu/Uznał w nim polskie Powstanie Listopadowe z 1830 przeciwko cesarzowi Rosji jako część rewolucji europejskiej mającej na celu obalenie legalnej władzy i potępił je. Wcześniej w swojej encyklice Cum primum ogłoszonej 9 czerwca 1832 napomniał polskich biskupów oraz duchowieństwo, aby podporządkowali się władzy zaborców oraz aby zachęcali do tego lud. Wkrótce potem uświadomiony przez doradców o faktycznych działaniach carskich, papież tłumaczył, że dał się oszukać dyplomacji i nigdy nie chciał potępić Polaków
Piękny tekst , wniósł wiele . Ja podobnie jak Słowacki nawróciłam się poprzez czytanie Pisma. Mój młody ojciec /miał 20 lat jak się urodziłam/ też był zafascynowany Słowackim.....i do dziś i do końca życia tę jego fascynację noszę -taki był skutek , ale to nieważne . Piękna postać! Jakoś tak umniejszana....Zawsze wolałam Słowackiego i Norwida , a bardziej kładziono nacisk na Mickiewicza...…Więcej
Piękny tekst , wniósł wiele . Ja podobnie jak Słowacki nawróciłam się poprzez czytanie Pisma. Mój młody ojciec /miał 20 lat jak się urodziłam/ też był zafascynowany Słowackim.....i do dziś i do końca życia tę jego fascynację noszę -taki był skutek , ale to nieważne . Piękna postać! Jakoś tak umniejszana....Zawsze wolałam Słowackiego i Norwida , a bardziej kładziono nacisk na Mickiewicza....Czy to komuna tak robiła? W spory personalne na glorii rzadko wchodzę , nie wiem osssoooo choziii .Nie mam czasu , teraz wykańczam zupę. Napisałam jak najbardziej obiektywnie. Do tego tekstu wrócę , a może ktoś coś fajnego jeszcze napisze? Medaliczku , jeśli masz dostęp do takich tekstów , to czekam na więcej.
Juliusz Słowacki, „Piękna postać! Jakoś tak umniejszana....Zawsze wolałam Słowackiego i Norwida , a bardziej kładziono nacisk na Mickiewicza....Czy to komuna tak robiła?” Za komuny, bodajże na języku polskim, dowiedziałem się, że Mickiewicz prześladował Słowackiego...Więcej
Juliusz Słowacki, „Piękna postać! Jakoś tak umniejszana....Zawsze wolałam Słowackiego i Norwida , a bardziej kładziono nacisk na Mickiewicza....Czy to komuna tak robiła?”
Za komuny, bodajże na języku polskim, dowiedziałem się, że Mickiewicz prześladował Słowackiego...
,,Noc przy grobie Chrystusowym dokonała ostatecznego przełomu. W górach Libanu zrodził się w nim chrześcijanin, zrodziło się jego Credo, złożone w ״Anhellim“. Biblia i Ziemia św. były — obok patriotyzmu — najtrwalszymi ogniwami, łączącymi poetę z Bogiem i Kościołem.''
