„Gelazy, urodzony w Afryce, syn Waleriusza, dzierżył stolicę 4 lata, 8 miesięcy, 18 dni. Był biskupem w czasach króla Teodoryka i cesarza Zenona. Za jego czasów został odkryty kościół świętego Anioła na górze Garganus.”
Tyle Liber Pontificalis [51.I] czyli Księga papieży w jednym z rękopisów (Vat. lat. 3764, fol. 4) datowanym na XI wiek. Z VIII wieku pochodzi Martyrologium Hieronymianum wspominające o cudach Archanioła Michała na górze Gargano. O wiek późniejsze jest martyrologium św. Adona, późniejszego biskupa Wiednia, opisujące objawienia na górze Gargano (nota bene martyrologium to odnotowuje też że Bonifacy IV, diakon św. Grzegorza i drugi papież po św. Grzegorzu Wielkim [pontyfikat w latach 608-615] poświęcił na szczycie mauzoleum Hadriana kaplicę pod wezwaniem św. Michała).
Liber de apparitione S. Michaeliis in Monte Gargano czyli Księga objawień świętego Michała na górze Gargano jest przypuszczalnie wcześniejsza – trwają spory o moment jej powstania, datowana według różnych badaczy w przedziale VI-IX wiek. Opisuje ona zmagania ówczesnego biskupa Sipontum w Apulli z pogaństwem pod koniec V wieku, w których pomaga Archanioł Michał. Archanioł, po odkryciu przez właściciela trzody szukającego zagubionego byka groty (490), pojawia się w wizji biskupowi i zapowiada ochronę przed poganami, prosząc o uczynienie z jaskini miejsca chrześcijańskiego kultu. Interwencja archanioła Michała pomaga następnie, dwa lata później biskupowi i mieszkańcom Sipontu (późniejszej Manfredonii) oraz Benewentu w obronie przed poganami z Neapolu. Archanioł pozostawia też jako znak objawień odcisk stopy u wejścia do groty-kościoła, który otrzymuje jego wezwanie oraz źródło. Tyle w skrócie Księga objawień. Z IX-XI wieku pochodzą anonimowe żywoty biskupa Sipontu Wawrzyńca wiązanego z objawieniami Mons Garganus. Pochodził on z Grecji i był przypuszczalnie nominatem cesarza Zenona. Układanka polityczna w Italii była wówczas złożona – po tzw. upadku cesarstwa zachodniego wódz Skirów i Herulów Odoaker (arianin) ogłosił się królem (rex), uznając jednocześnie zwierzchność formalną cesarza greckiego Zenona. Od północy wdzierali się Ostrogoci Teodoryka, od południa Wandalowie, którzy próbowali odzyskać zagarniętą przez Odoakra Sycylię. Po klęsce nad rzeką Adda w sierpniu 490 roku Odoaker został oblężony przez Gotów w Rawennie. W lutym 493 roku zawarł z Teodorykiem układ o współwładzy, po czym ten, wypuszczony do Rawenny, podstępnie go zgładził podczas uczty (15 marca 493 roku). Jak widać czasy, kiedy według Libri de apparitione miała nastąpić napaść pogan na Sippontum były bardzo niespokojne i najazd mógł nastąpić z każdej strony. Według żywotów biskupa Wawrzyńca (Laurentius Maioranus), uznanego potem za patrona Manfredonii, zdążył się on jeszcze przed śmiercią zetrzeć z walczącym z cesarzem Justynianem o Italię królem Ostorgotów Totilą.
Żyjący w VIII wieku benedyktyn z Monte Cassino Paweł zwany Diakonem w swojej Historii Longobardów (Księga 4) opisał inną, podjętą w VII wieku (datowaną przez historyków na 8 maja 663) kampanię obronę sanktuarium przed „Grekami” czyli poddanymi cesarza z Konstantynopola: „Kiedy ówcześni Grecy przybyli by ograbić sanktuarium świętego Archanioła położone na górze Garganus, Grymuald [władca longobardzki] wyszedłszy na nich ze swą armią, odparł ich przy wielkim krwi rozlewie”. Longobardowie najechali Italię w VI stuleciu. Grimuald, książę Benewentu, był arianinem mimo że jego małżonka Teodota była katoliczką, do tytułu króla Longobardów doszedł przez zabójstwo polityczne. Wielu z jego poddanych pozostawało poganami. W roku 662 przekazał władzę nad regionem synowi Romualdowi. Popularnym celem pielgrzymek Gargano stało się w okresie karolińskiego zjednoczenia zachodu Europy – docierali tu pielgrzymi aż z Anglii. Prowadził tu szlak pątniczy zwany Via Peregrinorum. W IX wieku pielgrzymował do Gargano drugi opat kluniacki św. Odon. W roku 938 o sanktuarium upomnieli się Bizantyjczycy, którzy zajęli w roku 892 Siponto – dokument stratega Sycylii i Longobardii Basiliosa Kladona skierowany do biskupa Benewentu odmawiał potwierdzenia przynależności do diecezji sanktuarium Gargano, które, jak stwierdzał, należało do cesarzy w Konstantynopolu. Bizantyjczycy sporządzili też własną wersję księgi objawień, w której mieszkańców Benewentu postawili po stronie najeźdźców na Gargano w wydarzeniach z końca V wieku oraz uzasadniali przynajleżność sanktuarium do bizantyjskiej themy Apulii oraz żywota biskupa Wawrzyńca (por. np. uni-heidelberg.de/…reader/download/495/495-30-85001-1-10-20190513.pdf )
Z roku 969 pochodzi dokument papieża Jana XIII wzmiankujący dwa święta św. Michała Archanioła – 8 maja i 29 września obchodzone w diecezji Benewentu, do której należało wówczas Gargano. W Wielki Post roku 999 sanktuarium nawiedził w pokutnej pielgrzymce po straceniu Krescencjusza (który stanął na czele buntu w Rzymie) i okaleczeniu antypapieża Filogatosa cesarz Otton III, w 1022 Henryk II Święty. Szczególnie chętnie pielgrzymowali tam Normanowie. W XI wieku, wraz z powstaniem normańskiego hrabstwa a potem księstwa Apulii i Kalabrii nastąpił rozwój sanktuarium. Trzykrotnie, w latach 1049-1051 pielgrzymował do niego papież – święty Leon IX, w tym samym czasie nawiedził je m.in. św. Gerard z Korbei. Św. Franciszek z Asyżu w roku 1216 zatrzymał się u wejścia groty, czując się niegodnym, i ukląkł w modlitwie. Z objawieniem w roku 1656, podczas zarazy, jakie otrzymał arcybiskup Alfons Pucinelli, wiąże się zwyczaj zabierania pobłogosławionych kamieni z groty. W podzięce za wstawiennictwo Arcybiskup wystawił św. Michałowi pomnik z inskrypcją: „Księciu Aniołów, Zwycięzcy zarazy, patronowi i opiekunowi, pomnik na wieczną wdzięczność, Alfonso Pucinelli, 1656”. Do sanktuarium w Gargano wysyłał penitentów św. Pius z Pietrelciny ze swojego klasztoru, w położonym na tym samym półwyspie „ostrodze włoskiego buta” San Giovanni Rotondo, miasteczku powstałym właśnie przy szlaku pątniczym na Górę.
