harakterystyczną cechą objawów nerwicy anankastycznej (nerwica natręctw, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne) jest przymus z jakim się pojawiają oraz zależność, że im chory silniej walczy z objawem, tym bardziej on się nasila.

Osoby z nerwicą natręctw mają natrętne myśli, wyobrażenia zwykle o irracjonalnej treści oraz powtarzają w stereotypowy sposób czynności wbrew własnej woli (objawy te zajmują co najmniej godzinę dziennie). Chory na poziomie intelektualnym zdaje sobie sprawę z bezsensowności swoich działań (myśli) i odczuwa je jako uporczywe i niepożądane, co mu bardzo dokucza i wywołuje w nim napięcie i niepokój. A wewnętrzna walka chorego w kierunku kontroli dotykających go natręctw, powoli ogranicza jego normalne funkcjonowanie.

Nieleczona może nawet prowadzić do całkowitej izolacji od otoczenia, spędzania całego czasu na wykonywaniu przymusowych czynności a nawet uszkodzeń własnego ciała.
Objawy nerwicy natręctw

Objawy anankastyczne w przebiegu choroby natręctw, mogą występować w trzech formach (samodzielnie lub razem):

myśli natrętne (obsesje)

Myśli natrętne mogą dotyczyć różnorodnej tematyki, i związane są w dużej mierze z czynnikami kulturowymi charakterystyczny jest tu również wątek magiczny. Najczęstsze są myśli natrętne zabarwione lękiem, zwykle dotyczą stanu zdrowia, brudu i możliwości zakażenia się, tematyki religijnej, moralnej, seksualnej, myśli natrętne dotyczące agresji wobec siebie lub innych. Często też towarzyszą im silne emocje i wątpliwości. Znacznie rzadziej zdarzają się myśli natrętne o tematyce emocjonalnie obojętnej takie jak np. przymus powtarzania jakiegoś słowa, liczenia przedmiotów.

czynności przymusowe (kompulsja)

Kompulsje polegają na powtarzaniu w stereotypowy sposób czynności wbrew własnej woli i rozsądkowi. Zwykle dotyczą one czynności rutynowych, ale zawsze towarzyszy im świadomy akt woli.

Potrzeba wykonania czynność wynika z lęku lub wiary w magiczną skuteczność danej czynności. Ich wykonanie przynosi chwilową ulgę by pojawić się ponownie, domagając się powtórzeń. Chory ma świadomość dziwaczności własnych zachowań, jednak nie może się od nich powstrzymać.

Częstym natręctwem jest przymus mycia rąk (ablutomania), pedantyczne porządkowanie przedmiotów, wielokrotne sprawdzanie czy czynność została dobrze wykonana np. zamkniecie drzwi na klucz (nie trzykrotne sprawdzenie, a niemal w nieskończoność), obliczenia rachunkowe, liczenia latarni, zakręcenie kurków itp. Niekiedy czynności te muszą być wielokrotnie powtarzane (zawsze określoną, magiczną liczbę) i przybierają charakter rytuału.

natrętne lęki (fobie)

W nerwicy natręctw fobie występują stale w określonych sytuacjach (w rzeczywistości mało niebezpiecznych) i mają powtarzający się charakter. Nieupostaciowiony lęk zmienia się na racjonalny. Chory źle znosi nieracjonalny lęk, więc znajduje logiczne powody, że ma z czym walczyć.

Najczęściej fobie przyjmują postać: lęk przed otwartą przestrzenią (agorafobia), lęk przed zaczerwienieniem się, lęk przed chorobą weneryczną.

Behawioralno-poznawczy model natręctw (wg Salkovskiego)

Wyróżnia się dwa komponenty natręctw odpowiadające za dwie funkcje jakie pełnią w osobowości:

myśli natrętne które mają charakter bodźca np. "czy zakręciłem kurek";

myśli o charakterze reakcji, których celem jest neutralizowanie nieprzyjemnych konsekwencji natrętnych myśli przy pomocy czynności,

czyli:

myśl natrętna -> nadawanie jej znaczenia (zagrożenie) -> reakcja uczuciowa (niepokój, lęk) -> działanie (unikanie lub neutralizowanie lęku np. mycie rąk) ... chwilowa ulga, ale znowu pojawia się myśl.

Terapia polega na tym, żeby osoba zaprzestała neutralizowania. Aby doświadczyć braku neutralizacji. Odbywa się to metodą małych kroczków, stopniowo redukuje się liczbę powtarzania danej czynności.

Przyczyny nerwicy natręctw

W ogólnej populacji nerwica natręctw występuje niezwykle rzadko. Uważa się, że zaburzenie jakim jest nerwica natręctw rozwija się na bazie osobowości anankastycznej (ok. 50%).

Występowanie nerwicy natręctw stwierdza się także u osób, które doświadczyły urazu porodowego, psychicznego, fizycznego lub po przebytym zakażeniu, a nie wykazujących cech osobowości anankastycznej. Wówczas objawy mają tendencje do stopniowego wygasania, choć mogą również występować długo, ale ich nasilenie jest bardzo słabe.

Leczenie nerwicy natręctw

U chorych z osobowością anankastyczną zaleca się leczenie na oddziałach stacjonarnych z zastosowaniem kompleksowego programu terapeutycznego, a szczególnie technik behawioralnych, oraz podawanie leków (np. anafranil).

U pozostałych chorych, szczególnie z ostrym początkiem objawy mają tendencję do stopniowego wygasania. Jedynie u osób o cechach psychastenicznych występuje tendencja do długotrwałej terapii, lekarz staje się wówczas autorytetem i źródłem wsparcia.

Aleksandra Bulińska

www.nerwica24.pl/nerwica_anankas…

dr n. med. Maciej Matuszczyk

Czy można uzależnić się od komputera? Jak postępować z osobą uzależnioną

Artykuł ukazał się w Biuletynie Elektronicznym Psychiatrii Online Nr 9/2000 (10) 22.11.2000

Poniższy artykuł został zaprezentowany jako wykład otwierający Konferencję Internetu Medycznego (Poznań, 10-11.11.2000)

Internet to medium przenoszące w inny wymiar komunikację międzyludzką. W Sieci można znaleźć ogromne ilości informacji. Od aktualnych wiadomości z dowolnego miejsca świata do szczegółowych treści interesujących jedynie wąskie grono specjalistów. Oprócz stron www i poczty elektronicznej popularność zyskują miejsca spotkań w cyberprzestrzeni - wirtualne kawiarenki internetowe tzw. chat-room`y.

Coraz więcej osób korzysta z Sieci zawodowo, jak i dla edukacji i rozrywki. Kilka czynników determinuje ten stan rzeczy. Są to: wygoda, anonimowość oraz względnie niskie koszty użytkowania. Możliwe stało się pozyskiwanie informacji, nawiązywanie kontaktów oraz dokonywanie transakcji finansowych bez konieczności wychodzenia z domu. W Sieci panuje pełna demokracja, wręcz anarchia. Każdy może przedstawić się jako ktoś zupełnie inny. A to wszystko za cenę 3,5 lub 7 zł za godzinę.

Oprócz niezaprzeczalnych korzyści z rozwoju Sieci, należy wspomnieć o negatywnych aspektach jej stosowania. Ogromna ilość informacji zawartych w Internecie nie koreluje niestety z ich jakością. Nigdy nie można być do końca pewnym prawdziwości znalezionych treści. Nawet największe agencje informacyjne dotknięte zostały atakami hakerów, którzy zmieniali zawartość ich serwisów. Szybki rozwój elektronicznego biznesu prowadzi do coraz częstszych aktów sprzedaży danych osobowych oraz innych przestępstw z wykorzystaniem Sieci. W końcu długotrwałe korzystanie z niej może przerodzić się stan, który określamy jako uzależnienie się od Internetu (ang. Net addicton).

Część Internautów spędza zbyt wiele czasu przed monitorem komputera przeglądając serwisy www czy prowadząc pogawędki w chat-room`ach. Szacuje się, że u około 6% z tych osób spełnione są kryteria kompulsywnego korzystania z Sieci, a 30% potwierdza traktowanie Sieci jako miejsce ucieczki od trudności życia codzienniego.

Uzależnienie od Internetu nie jest stanem jednorodnym. Manifestuje się pod postacią różnych zespołów zachowań:

- Uzależnienie cyberseksualne. Polega na oglądaniu, kupowaniu czy kopiowaniu na swój dysk pornografii sieciowej

- Elektroniczny Hazard. Angażowanie czasu i środków w sieciowe gry, zakłady czy aukcje

- Przeładowanie informacjami. Nadmierne przeglądanie i gromadzenie dużych ilości danych z Internetu

- Uzależnienie od komputera. Obsesyjne granie w nie-interaktywne gry. Charakterystyczne dla lat 80-tych

Osoby uzależnione od Internetu spędzają w nim dużo czasu. Nie lubią gdy zwraca im się na to uwagę. Starają się ten fakt ukryć. W odpowiedzi na prośbę pójścia spać lub zjedzenia posiłku odpowiadają zwykle "jeszcze tylko kilka minut". Rzadko jednak dotrzymują słowa.

Wielokrotnie sprawdzają swoją skrzynkę poczty elektronicznej, informacje z list i grup dyskusyjnych.

W efekcie odbija się to na braku zaangażowania w wykonywanie obowiązków domowych, naukę czy pracę. Uzależniony internauta preferuje wirtualny kontakt z osobami, których nie widział na oczy niż z osobami dotychczas najbliższymi. Starają się znaleźć ukojenie podczas bycia w Sieci..

Dłuższy okres bycia off-line wywołuje u nich cały zespół objawów psychopatologicznych. Najczęściej występują obniżony nastrój, niepokój, drażliwość, kłopoty ze snem oraz zaburzenia seksualne.

Często pojawiają się fantazje na temat przeszłych i przyszłych pobytów w Sieci. Świat rzeczywisty, którego nie da się opisać adresem www lub numerem IP wydaje się być pusty, nudny i bezbarwny.

Przyczyny

Pewne grupy ludzi są bardziej narażone na uzależnienie od Internetu. Najczęściej problem ten dotyka osób, które wcześniej cierpiały z powodu zaburzeń afektywnych i lękowych, niskiej samooceny, nieprawidłowego ukierunkowania popędów lub też uzależnienia od substancji. Osoby wcześniej uzależnione od alkoholu traktują Internet jako "bezpieczną" używkę.

Poszukują w Sieci ucieczki od problemów świata realnego oraz ekwiwalentu doznań seksualnych. Rzeczywistość wirtualną traktują jako miejsce bezpiecznego upustu popędu seksualnego. I to bez kosztów związanych z korzystaniem z drogich pogawędek typu audiotele, ryzyka spotkania z kimś znajomym podczas zakupów w seks-shopie, czy w końcu wykluczyć zarażenie chorobą przenoszoną drogą płciową.

Oczywiście nie można przyjmować założenia, że ilość czasu spędzonego w Sieci determinuje głębokość uzależnienia czy w ogóle rozpoznanie takiego stanu. Część osób może korzystać z Internetu przez wiele godzin tygodniowo. Jednak jeśli są w stanie to kontrolować i "surfowanie" nie zaburza ich funkcjonowania rodzinnego, społecznego czy zawodowego nie należy ich traktować jako osoby uzależnione.

Internet daje względną anonimowość. Tu człowiek może się stać kimś zupełnie innym. Osobą innej płci i wieku. Można dać upust głęboko skrywanym fantazjom i odmiennym zachowaniom seksualnym. Wręcz Internet może być traktowany jako brama do mentalnej ucieczki do innej rzeczywistości. Na przykład mężczyzna mający na co dzień duże kłopoty w kontaktach z kobietami w Sieci stać się może agresywnym cyber-kochankiem A to wszystko bez obawy bycia przyłapanym.

W Sieci można także szybko i skutecznie zerwać związek, który nie daje satysfakcji. Oczywiście seks uprawiany elektronicznie ma charakter bardziej mentalny niż fizyczny, ale wielu osobom to wystarcza.
Internet daje komfort. Nie trzeba wychodzić z domu aby "porozmawiać" ze znajomym, czy dokonać zakupów. Można to robić dzięki komputerowi osobistemu siedząc wygodnie w swoim fotelu.

Istnieją pewne różnice w sposobie korzystania z Sieci przez kobiety i mężczyzn. Panowie preferują ten nierzeczywisty rodzaj kontaktu gdyż nie muszą obawiać się wykrycia czy krytyki impotencji lub problemów z przedwczesnym wytryskiem. Wiek i wygląd, a szczególnie otyłość, łysienie czy rozmiar penisa nie mają tu znaczenia. Mężczyzna szuka możliwości dominacji. Kobieta z kolei przyjaźni lub romantycznego kochanka bez zobowiązań.

To wszystko doprowadziło do sytuacji, że pierwsze sklepy internetowe sprzedawały właśnie pornografię. A systemy wymiany bannerów to także pomysł ludzi z elektronicznego pornobiznesu. Ilość stron zawierających pornografię bądź umożliwiających sieciowe pogawędki (chat-rooms) jest ogromna. Już w 1998 roku szacowano, że dziennie przybywa ok. 200 stron o takim charakterze. Powoduje to, że każdy może znaleźć to co mu najbardziej odpowiada.

Konsekwencje

Długotrwałe spędzanie czasu przed komputerem zaburza funkcjonowanie rodzinne, pracę oraz naukę. Osoba uzależniona spędza więcej czasu przed komputerem niż z własną rodziną. Nie wykonuje obowiązków związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Pojawiają się konflikty związane z niezaspokajaniem potrzeb emocjonalnych i seksualnych współpartnera.

Część nastolatków mających możliwość nieograniczonego dostępu do Sieci w bibliotece czy akademiku, wykorzystują to wydawałoby się idealne narzędzie kształcenia, do wirtualnych pogawędek, przeglądania "rozrywkowych" stron www czy graniu w interaktywne gry. A to wszystko kosztem czasu przeznaczonego na naukę.

Nadmierne korzystanie z Internetu w pracy zmniejsza produktywność pracownika. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że straty związane z wykorzystaniem służbowych komputerów w innych celach niż praca zawodowa przynosi rocznie straty rzędu kilku miliardów dolarów.

Rozpoznanie

W X Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych nie ma pojęcia "Uzależnienie od Internetu". Jednak z uwagi na charakter tego zaburzenia powinno się je traktować podobnie jak patologiczny hazard, czyli schorzenie z działu "Zaburzenia nawyków i popędów" (F63) lub "Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne" (F42).

Wbrew nazwie, uzależnienia od Internetu nie należy traktować jako schorzenia z grupy "Zaburzeń psychicznych i zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych" (F10-F19). Brak jest w tym przypadku czynnika fizycznego wywołującego objawy, a także występowania większości stanów związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, jak: ostre zatrucie, majaczenie czy zespół amnestyczny.

Leczenie

Podobnie jak w przypadku innych uzależnień konieczne jest zaakceptowanie przez osobę faktu uzależnienia oraz zgoda na terapię.

Zwykle nie jest możliwe całkowite wykluczenie komputera i Internetu z życia leczonego. Komputer oraz dostęp do Sieci stanowią podstawowe narzędzie pracy coraz większej ilości osób. W terapii chodzi o zmianę sposobu korzystania z nowoczesnych technologii. Na początku terapii trudnym zadaniem jest przekonanie pacjenta, że jest on uzależniony. Pomaga w tym test uzależnienia od Internet, który daje wartość bezwzględną obrazującą stopień uzależnienia.

Jako właściwe leczenie wykorzystuje się różne formy psychoterapii behawioralnej i poznawczej.

Stosuje się np. układanie szczegółowego planu dnia obejmującego nie tylko dokładne ramy czasowe korzystania z Internetu, ale uwzględniające także czas potrzebny na posiłki, prace domowe oraz wypoczynek (najlepiej gdy jest on aktywny) itd. Jako narzędzia pomocnicze stosuje się zegar ze stoperem lub minutnik odliczające okresy poszczególnych czynności. Celem takich działań jest zburzenie wcześniejszego sposobu funkcjonowania i zastąpienie go nowym, obejmującym te dziedziny życia, które ucierpiały w wyniku stanu uzależnienia. Ważne jest też stworzenie listy czynności i ich gradacja, od najmniej ważnych do tych najistotniejszych.

Pacjent wykonuje spis głównych problemów rodzinnych i zawodowych wynikających z jego uzależnienia. Taką listę powinien nosić przy sobie i odwoływać się do niej w momentach gdy zaczyna rozmyślać na temat uprzedniej traumatycznej działalności w Sieci, a także w chwilach wolnych, gdy takie fantazje mogą się pojawić.

Jak już wcześniej wspomniałem zwykle nie jest możliwa całkowita abstynencja od Internetu. Jednak jeśli dla pacjenta największym problemem jest patologiczne korzystanie z usług sieciowych takich, jak: chat-room`y, grupy dyskusyjne czy strony www, nie wiążące się nauką czy pracą, można zalecić całkowitą abstynencję od tych rodzajów aktywności.

Osobom, które nie radzą sobie same z terapią można zaproponować terapię indywidualną, rodzinną lub grupową. To podnosi efektywność leczenia, ale niestety także jego koszty. W Stanach Zjednoczonych istnieją grupy wsparcia, na podobieństwo Anonimowych Alkoholików, wspomagające osoby rozpoczynające terapię poprzez spotkania bezpośrednie, ale także listy dyskusyjne czy chat-room`y.

W Polsce ten problem nie jest jeszcze szeroko widoczny. Choćby ze względu na sposób korzystania z Sieci. Większość osób łączy się z Internetem poprzez linie telefoniczne. To powoduje, że dość szybko czynnik finansowy zmusza ich do ograniczenia aktywności. Jednak pojawiające się coraz to nowe możliwości alternatywnego, w stosunku do oferty TP S.A., sposoby korzystania z Sieci spowoduje, że osoby zajmujące się leczeniem uzależnień będą się spotykać z coraz większą liczbą pacjentów mających problem z niekontrolowanym korzystaniem z Internetu.

Piśmiennictwo:

1. Griffiths M.: Technological addictions. Clinical Psychology Forum. 1996, 76, 14-19.
2. Shotton M.: The costs and benefits of "computer addiction." Behaviour and Information Technology. 1991. 10, 219 - 230.
3. Young K.: Internet addiction: symptoms, evaluation and treatment. W: VandeCreek L., Jackson T. (Red.). Innovations in Clinical Practice: A Source Book. Professional Resource Press 1999, 17, 19-31. (internet: netaddiction.comarticlessymptoms.htm)

Serwisy www poświęcone uzależnieniu od Internetu:
- The Center For On-Line Addiction - www.netaddiction.com
Grant me the Serenity... -
www.jpi.net/Sunflake/RecoveryPage.html
- National Counseling Intervention Services - nationalcounseling.com
- Polskojęzyczna strona poświęcona IAD:
www.psych.uw.edu.pl/bartsz/iad/

Autor:
dr n.med. Maciej Matuszczyk
Katedra i Klinika Psychiatrii i Psychoterapii ŚlAM
Ziołowa 45/47, Katowice

mm@psychiatria.pl

www.psychiatria.pl/…/597