“Nowa ewangelizacja”. Zatwierdzenie statutów Drogi Neokatechumenalnej. Stulecie synagogi rzymskiej. Pożegnanie z delegacją żydowską w styczniu 2005.
Rok 2001 rozpoczął się spokojnie – 17 stycznia podczas audiencji generalnej, papież przypominał o obchodzonym dniu przyjaźni chrześcijańsko-żydowskiej oraz w rozważaniach cytował tradycję chasydzką i Martina Bubera (vatican.va/…udiences/2001/documents/hf_jp-ii_aud_20010117.html). Kolejne miesiące ochłodziły jednak atmosferę dialogu. Na maj roku 2001 przypadła bowiem wizyta papieska w Syrii, w tym wielkim meczecie Umajadów w Damaszku (vatican.va/…/may/documents/hf_jp-ii_spe_20010506_omayyadi.html). Media żydowskie odnotowały jednak bardziej przemówienie nowego prezydenta państwa syryjskiego Baszara al-Assada, w którym padły słowa o tych, “którzy próbują zabić zasady wszystkich religii, stosując tę samą mentalność, w związku z którą zdradzili Jezusa Chrystusa.” Nadto, podczas wspomnianego spotkania w meczecie, 6 maja 2001 roku minister spraw zagranicznych Syrii Mahomet Zijadah powiedział: “musimy być w pełni świadomi tego co wrogowie Boga i nikczemny syjonizm, spiskując, próbuje popełnić przeciw chrześcijaństwu i islamowi” (nytimes.com/…n-damascus-goes-to-a-mosque-in-move-for-unity.html). Środowiska żydowskie zarzuciły papieżowi że nie zareagował właściwie na te wypowiedzi. Abraham Foxman z ADL powiedział: “Dla Watykanu naprawienie stosunków ze światem muzułmańskim jest jedną kwestią, dopóki nie czyni się tego kosztem ludu żydowskiego.” (jta.org/…pe-silent-as-assad-recycles-christ-killer-charge-4). Podczas przemówienia na konsystorzu 24 maja, papież tak opisywał powyższą wizytę (vatican.va/…f_jp-ii_hom_20010524_concistoro-straordinario.html): “Moje spotkanie z muzułmanami było wspaniałe. Podobnie jak podczas pielgrzymki w Roku Jubileuszowym do Ziemi Świętej mogłem podkreślić szczególne więzy jakie łączą naszą wiarę z wiarą ludu żydowskiego, teraz przyszedł nasilony moment dialogu z wiernymi islamu.”
W czerwcu 2001 r. papież udał się na Ukrainę, gdzie m.in. razem z rabinem Jakowem Bleichem udał się do Babiego Jaru (jta.org/…ish-suffering-during-visit-to-memorial-at-babi-yar). Przemawiając 23 czerwca do władz ukraińskich Jan Paweł II mówił m.in. o “tym szlachetnym kraju, kolebce cywilizacji chrześcijańskiej oraz ziemi, gdzie ludzie różnych narodowości i religii żyją razem w pokoju” (vatican.va/…cuments/hf_jp-ii_spe_20010623_ucraina-meeting.html). 24 czerwca 2001 r., w dzień św. Jana Chrzciciela doszło w kijowskiej Filharmonii do spotkania papieża z przedstawicielami owych różnych religii (vatican.va/…/hf_jp-ii_spe_20010624_ucraina-meeting-panucr.html). Jak wskazywał wówczas Ukraina “jest naturalnym mostem nie tylko między Wschodem a Zachodem, lecz również między narodami, które od szeregu stuleci przebywają tu razem. Są to ludzie różniący się jeśli chodzi o pochodzenie historyczne, tradycję kulturową i wierzenia religijne. Pragnę przypomnieć znaczącą obecność żydów tworzących wspólnotę mocno zakorzenioną w ukraińskim społeczeństwie i kulturze.” Po powrocie z Ukrainy papież, opisując swą podróż podczas audiencji generalnej 4 lipca (vatican.va/…udiences/2001/documents/hf_jp-ii_aud_20010704.html), przypomniał: “Jak możemy zapomnieć, że obok wielu chrześcijan, znacząca liczba żydów stała się ofiarami nazistowskiego fanatyzmu oraz że wielu muzułmanów ostro prześladował reżim sowiecki? Odrzucając każdą formę przemocy, wszyscy wierzący w Boga są wezwani do pielęgnowania niezbędnych korzeni religijnych każdego autentycznego humanizmu.”
11 września 2001 roku miały miejsce sławne wydarzenia na nowojorskim Manhattanie w obrębie kompleksu World Trade Center. Papież odniósł się do nich kilkakrotnie, apelując o pokój, m.in. podczas audiencji generalnej 30 września tak przemawiał (vatican.va/…/angelus/2001/documents/hf_jp-ii_ang_20010930.html): “Straszliwa tragedia ostatniego 11 września zostanei zapamiętana jako mroczny dzień w dziejach ludzkości. Wobec tego wydarzenia Kościół zamierza być wierny swej profetycznej charyzmie i przypomina wszystkim ludziom ich obowiązek budowy pokojowej przyszłości dla rodziny ludzkiej. Oczywiście, pokoju nie oddziela się od sprawiedliwości, lecz ta ostatnia musi zawsze być wymierzana z miłosierdziem i miłością. Nie możemy zapominać że żydzi, chrześcijanie i muzułmanie czczą Jedynego Boga. Dlatego, wszystkie trzy religie posiadają powołanie do jedności i pokoju.” W grudniu papież wezwał do postu w intencji “trwałego pokoju opartego na sprawiedliwości” i, jak zauważył podczas audiencji 9 grudnia (vatican.va/…/angelus/2001/documents/hf_jp-ii_ang_20011209.html), “inicjatywa ta znalazła również wsparcie wśród wiernych innych religii, zwłaszcza żydów i muzułmanów oraz wśród wielu ludzi dobrej woli.”
W listopadzie 2001 r. ogłoszono adhortację apostolską Ecclesia in Oceania, w której również nie zabrakło nawoływań do dialogu międzyreligijnego (vatican.va/…nts/hf_jp-ii_exh_20011122_ecclesia-in-oceania.html, 25): “Wielkie sposobności do podróżowania i łatwiejsza migracja skutkuje bezprecedensowym spotkaniem między kulturami świata, stąd też obecność w Oceanii wielkich religii niechrześcijańskich. Niektóre miasta posiadają wspólnoty żydowskie, złożone ze znacznej liczby ocalałych z Holokaustu, a wspólnoty te odgrywają ważną rolę w relacjach żydowsko-chrześcijańskich. W niektórych miejscach istnieją także od dawna społeczności muzułmańskie, w kolejnych – hinduskie, jeszcze innych – tworzy się ośrodki buddyjskie. Ważne jest by katolicy lepiej rozumieli te religie, ich nauczanie, sposób życia i kultu.”
“Jesteśmy tu jako przedstawiciele różnych religii aby sprawdzić się przed Bogiem w kwestii naszego zaangażowania na rzecz pokoju, aby poprosić Go o ten dar, aby złożyć świadectwo łączącemu nas pragnieniu świata większej sprawiedliwości i solidarności (…) Spotykamy się w Asyżu, gdzie wszystko świadczy o pewnym proroku pokoju znanym jako Franciszek. Jest on umiłowany nie tylko przez chrześcijan, lecz przez wielu innych wierzących oraz ludzi, którzy, choć znajdują się z dala od religii, identyfikują się z jego ideałami sprawiedliwości, pojednania i pokoju (…) Nasze dzisiejsze spotkanie, w kontekście dialogu z Bogiem, daje nam okazję by potwierdzić że w Bogu odnajdujemy przede wszystkim jedność sprawiedliwości i miłosierdzia. Jest w najwyższym stopniu wierny sobie i człowiekowi, nawet kiedy ludzie oddalają się od Niego. Dlatego właśnie religie są w służbie pokoju. Zadaniem religii i ich przywódców jest przede wszystkim rozbudzanie w ludziach naszych czasów odnowionego poczucia wagi budowania pokoju (…) Ponownie zebrani ogłaszamy że ten, kto używa religii by wzniecać przemoc sprzeniewierza się najgłębszemu i najprawdziwszemu natchnieniu religijnemu. Dlatego ważne jest by wszyscy wierzący i wspólnoty w najczystszy i najbardziej radykalny sposób odrzucili przemoc, wszelką przemoc, począwszy od przemocy, która próbuje udrapować się w religię, odwołując się nawet do najświętszego imienia Boga by występować przeciw człowiekowi. Wystąpienie przeciw człowiekowi jest z pewnością wykroczeniem przeciw Bogu. Nie istnieje cel religijny, który może usprawiedliwić użycie przemocy przez człowieka przeciw człowiekowi (…) Prośmy Boga by otworzył ludzkie serca na prawdę o nim samym i prawdę o człowieku. Mamy jeden cel i wspólną intencję, lecz modlimy się w różny sposób, szanując wzajemnie swoje tradycje religijne. W tym również, głęboko kryje się przekaz: pragniemy pokazać światu że szczery impuls do modlitwy nie prowadzi do sprzeciwiania się, z tym bardziej do gardzenia innymi, lecz raczej do konstruktywnego dialogu (…)
Nadszedł czas by zdecydowanie pokonać owe pokusy wrogości, których nie brakowało w religijnych dziejach ludzkości. W rzeczywistości, w której pokusy te odwołują się do religii, ukazują bardzo niedojrzałe oblicze religii. Uczucie religijne prowadzi raczej do postrzegania w tej czy inny sposób tajemnicy Boga, źródła dobroci i stanowi niewyczerpane źródło szacunku i harmonii między narodami: zaprawdę religia stanowi główne antidotum na przemoc i konflikt (por. Message for the World Day of Peace 2002, 14).”
25 stycznia 2002 r. Jan Paweł II spotkał się z przedstawicielami różnych religii na “braterskiej agapie” (vatican.va/…s/2002/documents/hf_jp-ii_let_20020129_kasper.html). 29 stycznia papież pisał do mianowanego przez siebie rok wcześniej kardynałem Waltera Kaspera jako przewodniczącego Komisji do Spraw Religijnych Stosunków z Judaizmem “Powiadomiony o spotkaniu zorganizowanym 28 i 29 stycznia w Paryżu przez Europejski Kongres Żydowski, w którym będziecie brać udział razem z kard. Jeanem Marią Lustigerem, arcybiskupem Paryża, pragnę dołączyć się w modlitwie z wszystkimi, którzy zbierają się razem by omówić kwestię: Po Soborze Watykańskim II i Nostra Aetate - Poprawa relacji między żydami a katolikami w Europie podczas pontyfikatu Jego Świątobliwości Jana Pawła II. Jestem zachwycony tą inicjatywą, która przyczynia się do dialogu i czerpie oparcie z postępu Kościoła Katolickiego, zgodnie z pragnieniem Soboru. Szalom! Pokój! (…)
Żydzi i chrześcijanie są z sobą związani z powodu swojej tożsamości i powinni żyć kulturą dialogu, o której mówił Martin Buber. Naszym zadaniem jest przekazanie nowym pokoleniom naszych wspólnych skarbów i wartości, aby nigdy więcej człowiek nie pogardzał swoim bratem w człowieczeństwie i żeby już nigdy nie prowadzono konfliktów lub wojen w imię ideologii, która nie szanuje kultury lub religii. Przeciwnie, różne tradycje religijne wezwane są do wspólnego zaangażowania swoich tradycji w służbę wszystkim w nadziei zbudowania razem wspólnego europejskiego domu, zjednoczonego w sprawiedliwości, pokoju, równości i solidarności. (…) W ten sposób zostaną ukierunkowani na potwierdzenie więzi braterstwa aby utworzyć odnowioną ludzkość.”
Starcia na Bliskim Wschodzie trwały nadal. 2 kwietnia 2002 roku rozpoczęła się operacja IDF przeciw Palestyńczykom w Betlejem – na plac przed bazyliką Narodzenia Pańskiego wjechały żydowskie czołgi. Część Palestyńczyków schroniła się w kościele, do którego oblężenia przystąpili żołnierze państwa Izrael. Łaciński patriarcha Jerozolimy Michel Sabbah oświadczył że “Bazylika jest miejscem schronienia dla każdego, nawet bojowników, jeśli tylko odłożą swą broń” (telegraph.co.uk/…east/israel/1389824/Bloody-siege-of-Bethlehem.html). Następowały wymiany ognia z obu stron, zaś żydowscy snajperzy z pobliskich dachów zastrzelili siedmiu Palestyńczyków, ranny został jeden z ormiańskich mnichów. W wyniku ostrzału pożar zniszczył część kompleksu sanktuarium. W toku tych wydarzeń prezydent państwa żydowskiego Mosze Kacaw, napisał list do papieża, wskazując: “zważywszy na okoliczności, obawiam się że przy całym szacunku i poważaniu jakie mamy dla chrześcijańskich miejsc świętych, nie mamy innej alternatywy, jak tylko zapobiec by uzbrojeni terroryści palestyńscy, którzy zamordowali niewinnych Żydów, uciekli i kontynuowali swe akty rozlewu krwi” (jta.org/…israeli-president-moshe-katsav-told-pope-john-paul). Bojownicy opuścili bazylikę 1 maja, w wyniku negocjacji i nacisków międzynarodowych.
W maju 2002 roku Jan Paweł II odwiedził Azerbejdżan i Bułgarię. Podczas ceremonii powitalnej w Baku, w Azerbejdżanie (vatican.va/…ents/hf_jp-ii_spe_20020522_arrival-azerbaijan.html) mówił o “podziwie dla różnorodności i bogactwa jego kultury. Wzbogacona wieloma szczególnymi cechami Kaukazu wasza kultura obejmuje elementy różnych cywilizacji, zwłaszcza perskiej i turańskiej. Są tu obecne w tej ziemi i czynne wielkie religie: zoroastrianizm, u boku chrześcijaństwa Kościoła Albańskiego, tak znaczącego w starożytności. Islam, który wówczas pełnił rosnącą rolę a dziś jest religią większości ludu azerskiego. Również judaizm, obecny tu od dawien dawna, poczynił swój szczególny wkład, który jest po dziś dzień szanowany. Nawet po tym jak pierwotny blask Kościoła przygasł, chrześcijanie nadal żyją, ramię w ramię z wiernymi innych religii. Jest to możliwe dzięki duchowi tolerancji i wzajemnej akceptacji (…)” W tym samym dniu, w pałacu prezydenckim Jan Paweł II spotkał się z przedstawicielami różnych religii (vatican.va/…f_jp-ii_spe_20020522_world-culture-azerbaijan.html), mówiąc m.in.: “Chwała wam wyznawcy islamu w Azerbejdżanie za otwartość na gościnność, wartość pielęgnowaną w waszej religii i waszym narodzie oraz za przyjęcie wyznawców innych religii jako braci i sióstr. Chwała tobie, ludzie żydowski, który z odwagą i stałością, zachowałeś twe starożytne tradycje dobrego sąsiedztwa, ubogacając tę ziemię wkładem o wielkiej wartości i głębi.” 25 maja Jan Paweł II, przebywając w Sofii, spotkał się m.in. z przedstawicielami tamtejszych żydów.
21 września 2002 roku Jan Paweł II spotkał się z przedstawicielami Neokatechumenatu z okazji zatwierdzenia jej statutów (vatican.va/…hf_jp-ii_spe_20020921_cammino-neocatecumenale.html), wskazując: “jak możemy nie dziękować Panu za owoc Drogi Neokatechumenalnej przynoszony od ponad 30 lat”
12 grudnia 2002 roku Jan Paweł II przyjął na audiencji prezydenta państwa żydowskiego Mosze Kacawa – rozmawiano o procesie pokojowym w Ziemi Świętej (jta.org/2002/12/13/lifestyle/katsav-meets-with-pope). 13 lutego 2003 roku papież przyjął na prywatnej audiencji głównego rabina Rzymu Segniego (vatican.va/…/documents/hf_jp-ii_spe_20030213_rabbino-roma.html). Padły słowa: “(…) Dzisiejsza wizyta pozwala mi na podkreślenie głębokiego pragnienia Kościoła Katolickiego aby wzmocnić więzy przyjaźni i wzajemnej współpracy ze społecznością żydowską. Tu w Rzymie, Synagoga, symbol wiary dzieci Abrahama znajduje się bardzo blisko bazyliki św. Piotra, centrum Kościoła i jestem wdzięczny Bogu, który pozwolił mi 13 kwietnia pokonać ten krótki dystans jaki oddziela te dwie świątynie. Owa historyczna i niezapomniana wizyta była darem od Wszechmogącego oraz ważnym kamieniem milowym na drodze porozumienia między żydami a katolikami (…) Dokument Nostra Aetate Soboru Watykańskiego II, stopniowe wdrażanie soborowej dyrektywy, gesty przyjaźni poczynione przez obie strony przyczyniły się w tych latach do pokierowania naszych relacji ku większemu wzajemnemu zrozumieniu. Mam nadzieję że te wysiłki będą trwały, że mogą być kształtowane poprzez inicjatywy owocnej współpracy na polu społecznym, kulturowym i teologicznym i mogą pogłębić świadomość owych więzi duchowych jakie nas łączą. (…) Szalom! To piękne słowo, tak wam drogie, oznacza zbawienie, szczęście, harmonię, podkreśla to że pokój jest darem Bożym, kruchym darem, powierzonym ludzkim dłoniom, który musi być strzeżony poprzez oddanie naszych wspólnot. (…)”
23 maja 2003 roku papież przyjął w Rzymie delegatów Światowego Kongresu Żydów (vatican.va/…s/hf_jp-ii_spe_20030522_world-jewish-congress.html). Przemawiając do “drogich przyjaciół” Jan Paweł II mówił: “Bardzo mi miło przywitać w Watykanie znamienitych przedstawicieli Światowego Kongresu Żydów oraz Międzynarodowego Komitetu Żydowskiego do spraw Konsultacji Międzyreligijnych. Wasza wizyta przywodzi na myśl więzy przyjaźni jakie rozwinęły się między nami odkąd Sobór Watykański II wydał deklarację Nostra Aetate i umieścił stosunki między żydami a katolikami na nowym i pozytywnym fundamencie. (…) W świetle bogatego wspólnego religijnego dziedzictwa jakie posiadamy, możemy uznać teraźniejszość za stanowiącą wyzwanie szansę wspólnych wysiłków na rzecz pokoju i sprawiedliwości w naszym świecie.”
"Jak w całej «nowej ewangelizacji», tak również w tym, co dotyczy głoszenia Ewangelii nadziei, konieczne jest nawiązanie głębokiego, rozważnego dialogu międzyreligijnego, zwłaszcza z judaizmem i islamem. «Rozumiany jako metoda i środek wzajemnego poznania i ubogacenia, dialog nie przeciwstawia się misji ad gentes, ale przeciwnie, jest z nią w szczególny sposób powiązany i stanowi jej wyraz» (Jan Paweł II: Redemptoris missio). (…)Konieczne jest zatem popieranie dialogu z judaizmem, wiemy bowiem, że ma on zasadnicze znaczenie dla chrześcijańskiej samoświadomości i dla przezwyciężenia podziałów między Kościołami; trzeba doprowadzić do tego, by nadeszła nowa wiosna we wzajemnych relacjach. Oznacza to, że każda wspólnota kościelna – na ile okoliczności na to pozwalają – musi starać się prowadzić dialog i współpracę z wierzącymi religii żydowskiej. Prowadząc go, należy «pamiętać o udziale, jaki synowie Kościoła mogli mieć w rodzeniu się i szerzeniu w ciągu dziejów postawy antysemickiej; za to należy prosić Boga o przebaczenie, na wszelki sposób popierając spotkania sprzyjające pojednaniu i przyjaźni z synami Izraela» (Propositio 10; por. Komisja ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem, Pamiętamy: refleksja nad Szoah, (16 marca 1998 r.). (…)”
W październiku 2003 roku, z okazji 25-lecia pontyfikatu Jana Pawła II media żydowskie pokusiły się o jego recenzję z własnego punktu widzenia (jta.org/…-popes-election-catholic-jewish-ties-much-stronger). Jak wskazywał rabin Dawid Rosen z AJC papież “miał odwagę i wizję by podnieść stosunki katolicko-żydowskie na nowy poziom głębszego dialogu, w którym relacja z ludem żydowskim jest postrzegana w świecie katolickim jak coś znajdującego się u korzeni i w sercu samej tożsamości chrześcijańskiej.”
19 listopada 2003 r. papież pozdrowił podczas audiencji generalnej
Jednocześnie żydów niepokoił nowy film Mela Gibsona Pasja oraz jego kinowy sukces oraz pochwała Jana Pawła II dla tego przedstawienia Męki Chrystusa (jta.org/…e/pope-john-paul-ii-reportedly-praised-mel-gibsons). Należało zatem ożywić znów "dialog". 17 stycznia 2004 roku, w “dzień judaizmu”, w auli Pawła VI odbył się “koncert pojednania żydów, chrześcijan i muzułmanów” (vatican.va/…f_jp-ii_spe_20040117_concerto-riconciliazione.html). W przesłaniu z tej okazji papież wskazywał: “Dzieje relacji między żydami, chrześcijanami i muzułmanami są znaczone fragmentami światła i cienia oraz niestety znają kilka bolesnych momentów. Dziś jesteśmy świadomi naglącej potrzeby szczerego pojednania wierzących w jednego Boga. (…) Żydzi czczą Wszechmocnego jako obrońcę osoby ludzkiej oraz Boga obietnic życia. Chrześcijanie wiedzą że to miłość jest powodem, dla którego Bóg wchodzi w relacje z istotami ludzkimi i miłość jest odpowiedzią, której od nich wymaga. Dla muzułmanów Bóg jest dobry i może napełnić wierzącego swym miłosierdziem. Żywieni tymi przekonaniami żydzi, chrześcijanie i muzułmanie nie mogą akceptować tego by Ziemia była dotknięta przez nienawiść oraz by ludzkość została przytłoczona niekończącymi się wojnami. Tak! Musimy znaleźć w sobie odwagę pokoju. Musimy błagać o dar pokoju z Wysokości (…) Omnia vincit amor!” Dzień wcześniej papieża odwiedzili przybyli na koncert rabini, prosząc by ponownie potępił antysemityzm (jta.org/archive/the-chief-rabbis-of-israel-met-with-pope). Papież przywitał ich “ciepło i serdecznie”, wskazując iż “W ciągu 25 lat mego pontyfikatu dążyłem do propagowania dialogu żydowsko-katolickiego i do rozbudzania jeszcze większego zrozumienia, szacunku i współpracy między nami. Zaprawdę, jednym z najważniejszych punktów mego pontyfikatu zawsze pozostanie moja jubileuszowa pielgrzymka do Ziemi Świętej, która obejmowała mocne chwile wspomnień, refleksji i modlitwy w muzeum Holokaustu Yad Vaszem oraz przy Ścianie Płaczu.Oficjalny dialog między Kościołem Katolickim a Głównym Rabinatem Izraela jest znakiem wielkiej nadziei.Musimy podjąć wszelkie wysiłki by pracować razem i budować świat sprawiedliwości, pokoju i pojednania dla wszystkich narodów. Niech Boża Opatrzność pobłogosławi naszą pracę i uwieńczy ją powodzeniem!” (vatican.va/…/hf_jp-ii_spe_20040116_chief-rabbinate-israel.html)
5 lutego 2004 r. papieża odwiedził Amerykański Komitet Żydowski (AJC) z rabinem Rosenem na czele (jta.org/…can-jewish-committee-delegation-will-meet-thursday), których Jan Paweł II określił jako “znamienitych przyjaciół” (vatican.va/…uments/hf_jp-ii_spe_20040205_jewish-committee.html). Z okazji zbliżającej się 40-rocznicy Nostra Aetate papież wskazał iż “niestety istnieje wielka potrzeba powtórzenia naszego całkowitego potępienia rasizmu i antysemityzmu.” 29 marca 2004 r. Jan Paweł II spotkał się z kolejnymi przedstawicielami środowisk żydowskich z Ameryki Pn. (vatican.va/…_jp-ii_spe_20040329_american-jewish-committee.html), mówiąc “więziach przyjaźni między ludem żydowskim a Kościołem Katolickim, więzach, które, jak mamy nadzieję, staną się jeszcze silniejsze.”
Tymczasem rabini rzymscy zaprosili papieża na świętowanie, 23 maja, setnej rocznicy synagogi rzymskiej (jta.org/…ve/rome-jewish-leaders-have-invited-pope-john-paul). 23 maja 2004 roku, z uwagi na stan zdrowia, papież nie był w stanie odwiedzić synagogi, posłał natomiast w swym imieniu kardynałów Ruiniego i Kaspera oraz podpisał specjalne przesłanie z tej okazji, adresowane do głównego rabina Rzymu (vatican.va/…documents/hf_jp-ii_spe_20040523_rabbino-segni.html). Rozpoczynało się ono od tradycyjnego już pozdrowienia Szalom. Dalej wskazywano:
“Z głęboką radością dołączam się do żydowskiej wspólnoty Rzymu świętującej setną rocznicę Wielkiej Synagogi Rzymskiej, symbolu i pamiątki tysiącletniej obecności w tym mieście ludu Przymierza z Synaju. Od ponad dwóch tysięcy lat wasza wspólnota stanowi integralną część życia w tym mieście, może pochwalić się byciem najbardziej starożytną społecznością żydowską w Europie Zachodniej oraz odegraniem ważnej roli w rozpowszechnianiu judaizmu na tym kontynencie. Dzisiejsze obchody mają zatem szczególne znaczenie dla życia religijnego, kulturalnego i społecznego w stolicy oraz z konieczności powodują bardzo szczególny oddźwięk w sercu biskupa Rzymu! (…)
Dzisiejsze obchody, do których radości wszyscy z ochotą się przyłączamy, przypominają pierwsze stulecie tej majestatycznej Synagogi. Stoi ona na brzegach Tybru, stanowiąc poprzez harmonię swych architektonicznych linii świadectwo wiary i oddawania chwały Wszechmocnemu. Chrześcijańska społeczność Rzymu poprzez Następcę Piotra dołącza do was w dziękczynieniu Panu za tę szczęśliwą okazję. Jak powiedziałem podczas wspomnianej już [mojej] wizyty, pozdrawiamy was jako naszych “umiłowanych braci” w wierze Abrahama, naszego Patriarchy, Izaaka, Jakuba, Sary, Rebeki, Racheli i Lei. (…) Nadal jesteście pierworodnym Ludem Przymierza (liturgia Wielkiego Piątku, Modlitwa za lud żydowski) (…)
W średniowieczu, pewni wasi wielcy myśliciele tacy jak Jehuda ha-Lewi i Mosze Majmonides próbowali zgłębić możliwość oddawania czci Panu i jednoczesnej służby cierpiącej ludzkości, w ten sposób budując drogę do pokoju. Wielki filozof i teolog, dobrze znany św. Tomaszowi z Akwinu, Majmonides z Kordowy (1138-1204), którego osiemsetną rocznicę śmierci wspominamy w tym roku, wyraził nadzieję że lepsze stosunki między żydami i chrześcijanami mogą poprowadzić “cały świat do wspólnej adoracji Boga, jak powiedziano: ‘Zmienię mowę ludów w mowę czystą aby wszyscy mogli wzywać imienia Pana i zgodnie mu służyć'” (Miszna Tora, Hilkot Melakim, XI.4, wyd. jerozolimskie).
Zyskaliśmy razem wiele terenu od owego 13 kwietnia 1986 roku kiedy to Biskup Rzymu – pierwszy raz od Apostoła Piotra – złożył wam wizytę: był to uścisk braci, którzy spotkali się ponownie po długim okresie nieporozumień, odrzucenia, napięcia. Kościół Katolicki, począwszy od Powszechnego Soboru Watykańskiego II, otwartego przez błogosławionego papieża Jana XXIII, a zwłaszcza po Deklaracji Nostra aetate (28 października 1965 r.), otwarł przed wami ramiona, pamiętając o tym, że «Jezus jest Żydem i jest nim na zawsze» (Komisja ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem, Uwagi o właściwym sposobie przedstawiania żydów i judaizmu w nauczaniu i katechezie Kościoła Rzymskokatolickiego [1985]: III, § 12). Podczas Soboru Watykańskiego II, Kościoł jasno i zdecydowanie potwierdził odrzucenie przez siebie wszelkich wyrazów antysemityzmu. Jednakże, szczere ubolewanie i potępienie owych wrogości skierowanych przeciw ludowi żydowskiemu, które często znaczyły dzieje nie wystarczy – musimy również rozwinąć przyjaźń, szacunek i braterskie stosunki z nimi. Owe przyjacielskie stosunki, wspierane i pielęgnowane po odbytym w ubiegłym stuleciu Soborze, widziały jak jednoczyliśmy się, upamiętniając ofiary Szoa, zwłaszcza te wyrwane z ich rodzin oraz z waszej umiłowanej wspólnoty żydowskiej Rzymu w październiku 1943 i internowane w Auschwitz. Niech ich pamięć będzie błogosławiona i skłoni nas do pracy jak bracia i siostry (…)
Z pomocą z Nieba, obierając tę drogę do braterstwa, Kościoł nie wahał się wyrazić głęboki smutek z powodu “zaniedbań swych synów i córek w każdej epoce” oraz w akcie skruchy (teszuwa) poprosił o wybaczenie za swą odpowiedzialność związaną w jakikolwiek sposób z plagami antyjudaizmu i antysemityzmu (…) Następca Piotra udał się na pielgrzymkę na wzgórza Judei i złożył hołd ofiarom Szoa w Yad Vaszem, modlił się przy was na górze Syjon, u stóp owego Świętego Miejsca. (…)
Dziś, z wiarą i nadzieją, zanosimy żarliwą modlitwę do Wiecznego Jedynego, Boga Szalom, aby wrogość i nienawiść już dłużej nie władała tymi, którzy zwracają się do naszego ojca Abrahama – żydami, chrześcijanami i muzułmanami oraz aby prowadził na drodze do jasnej świadomości więzów, które ich łączą oraz odpowiedzialności jaka spoczywa na ramionach wszystkich. Mamy nadal długą drogę do przejścia: Bóg sprawiedliwości i pokoju, miłosierdzia i pojednania, wzywa nas do współpracy bez wahań w dzisiejszym naszym świecie, trapionym przez spory i nieprzyjaźnie. Jeśli będziemy w stanie połączyć nasze serca i dłonie w odpowiedzi na Boże wezwanie, światło Wiecznego Jedynego zaświeci przy nas by oświecić wszystkie ludy i ukazać nam drogi do pokoju, do Szalom. Idźmy nimi jednym sercem. (…)
Również tu w Rzymie możemy uczynić wiele rzeczy razem: dla tych z nas, którzy cierpią marginalizację, imigrantów i przybyszów, słabych i trapionych przez ubóstwo. Posiadając wspólne wartości obrony życia i godności każdej osoby ludzkiej, możemy zwiększyć naszą braterską współpracę w określony sposób. Nasze dzisiejsze spotkanie ma miejsce podczas przygotowań do waszego nadchodzącego święta Szawulot i naszej Pięćdziesiątnicy, które przedstawiają pełnię naszych właściwych obchodów paschalnych. Niech te święta będą świadkiem naszego zjednoczenia w modlitwie paschalnym, Dawidowym Hallel.
“Hallelu et Adonay kol goim shabbehu Hu kol ha-ummim ki gavar “alenu khasdo we-emet Adonay le-“olam”.
W czerwcu 2004 r. media żydowskie odnotowały że papież zachęcił katolików do odwiedzin Ziemi Świętej, co z zadowoleniem (z uwagi na “promocję chrześcijańskiej turystyki w Izraelu) przyjęły środowiska żydowskie w USA (jta.org/…ive/pope-john-paul-ii-urged-catholics-worldwide-to, jta.org/…hive/a-u-s-jewish-umbrella-group-praised-pope-john). 17 grudnia 2004 roku Jan Paweł II spotkał się z przedstawicielami ADL, w tym m.in. Abrahamem Foxmanem. W przemówieniu z tej okazji (vatican.va/…/hf_jp-ii_spe_20041217_anti-defamation-league.html) wskazał że “Kościół Katolicki i Lud Żydowski nadal cieszą się ścisłymi więzami przyjaźni. Modlę się żarliwie by mężczyźni i kobiety działali razem by wyplenić wszystkie formy rasizmu w celu budowy społeczeństwa, które szerzy prawdę, sprawiedliwość, miłość i pokój. Dla was wszystkich proszę o Boże dary siły i radości. Szalom!”
Nie było to ostatnie spotkanie Jana Pawła II ze środowiskami żydowskimi – do kolejnego - swoistego pożegnania z ponad 100 rabinami i przywódcami żydowskimi, doszło w Sali Klementyńskiej 18 stycznia 2005 roku (vatican.va/…cuments/hf_jp-ii_spe_20050118_pave-foundation.html), rozpoczętego zwyczajowym “Drodzy przyjaciele”.
Papież siedział na wózku. Ponownie w przemówieniu podczas tej prywatnej audiencji znalazło się nawiązanie do Nostra Aetate oraz wezwanie do zwiększenia dialogu, “zrozumienia i współpracy w służbie budowy świata coraz bardziej opartego na szacunku dla Bożego obrazu w każdej istocie ludzkiej. Dla was wszystkich proszę o obfite błogosławieństwo Wszechmocnego, a zwłaszcza o dar pokoju. Szalom alechem.” Przewodzący licznej delegacji pan Krupp z Nowego Jorku, kawaler watykańskiego orderu z roku 2000, powiedział do papieża: “Broniliście Żydów przy każdej okazji – jako ksiądz w Polsce i podczas waszego pontyfikatu.” Jak pan Krupp powiedział agencji JTA: “jesteśmy szeroką, przekrojową grupą żydowskich przywódców, którzy pragnęli podziękować papieżowi za to co zrobił dla Izraela i Żydów.” Rabin Bemporad oznajmił: “to pierwszy przypadek w dziejach by rabini reprezentujący wszystkie gałęzie judaizmu z całego świata zebrali się by razem podziękować Janowi Pawłowi II i kościołowi za wszystko co uczynili by zbudować mosty porozumienia i wzajemnego szacunku między żydami a katolikami. (…) W dziejach świata ostatnie 40 lat będzie postrzegane jako najbardziej rewolucyjne i znaczące jeśli chodzi o postęp w relacjach żydowsko-katolickich. Żaden papież nie uczynił tyle i nie troszczył się tak bardzo o stworzenie braterskich relacji między katolikami a żydami co papież Jan Paweł II. Dla mnie to po prostu rewolucyjne.” (jta.org/…e-john-paul-ii-meets-large-jewish-group-in-vatican). Rabini grupowo pobłogosławili papieża i podziękowali za przyjęcie. Relację jednego z żydowskich uczestników tego spotkania można przeczytać pod tym adresem.
W swoim "testamencie duchowym", opublikowanym po śmierci (2 kwietnia 2005 roku), Jan Paweł II wspominał swoje liczne spotkania “ekumeniczne”, także z żydami: “ Jakże nie ogarnąć wdzięczną pamięcią wszystkich na świecie Episkopatów, z którymi spotykałem się w ramach odwiedzin «ad limina Apostolorum»? Jakże nie pamiętać tylu Braci chrześcijan – nie katolików? A rabina Rzymu? i tylu innych przedstawicieli religii pozachrześcijańskich?” (vatican.va/…uments/hf_jp-ii_spe_20050407_testamento-jp-ii.html)
Spotkanie Jana Pawła II z żydami - styczeń 2005 roku
